γράφει η Βιβή Λιόπετα, Κονωνική Λειτουργός-Υπεύθυνη Ψυχοκοινωνικής Μονάδας ΨΥΧΗ ΜΟΥ
Η σεξουαλικότητα δεν είναι απλά η ικανότητα να έχεις σεξουαλική επαφή. Σύμφωνα με τον Ορισμό του WHO η σεξουαλικότητα είναι θεμελιώδους σημασίας για τον άνθρωπο που εκτείνεται από τη σεξουαλική ταυτότητα, το σεξουαλικό ρόλο, τον ερωτισμό του ατόμου, την ευχαρίστηση του, την εγγύτητα και την αναπαραγωγή του . Εκφράζεται μέσα από συμπεριφορές, σκέψεις, συναισθήματα φανταστικές σκέψεις, πιστεύω, αξίες και σχέσεις.
Tί γνωρίζουμε όμως για τις ανησυχίες των νέων, επιβιωσάντων από καρκίνο παιδικής και εφηβικής ηλικίας και τις επιπτώσεις που μπορεί να επιφέρει στη σεξουαλικότητα του ατόμου, τα ραντεβού μετά τον καρκίνο, και τις ειδικές καταστάσεις για άτομα με μη δυαδικό φύλο;
Σε κάθε στάδιο της ζωής, υπάρχουν καίριας σημασίας αναπτυξιακά καθήκοντα, για παράδειγμα, τα μικρά παιδιά μαθαίνουν για τη σημαντικότητα της ομαδικότητας και της συνεργασίας. Στη νεαρή ενήλικη ζωή, ουσιαστικά, υπάρχουν τρία κύρια καθήκοντα που πρέπει να αντιμετωπίσουν οι νέοι ενήλικες: τη δημιουργία μιας σεξουαλικής ταυτότητας, τη δημιουργία ρομαντικών και σεξουαλικών σχέσεων, καθώς και τη διερεύνηση σεξουαλικών προτιμήσεων και πρακτικών. Πώς επηρεάζονται όμως όλα τα παραπάνω από τον καρκίνο;
Ο σχηματισμός ταυτότητας λοιπόν έχει να κάνει με το «ποιος είμαι», «ποιος θέλω να είμαι», «με ποιον θέλω να είμαι» και «πώς θέλω να με βλέπουν οι άλλοι». Και αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί το μεταφέρουμε από τη νεαρή ενηλικίωση στη μέση και μεγαλύτερη ενήλικη ζωή, όπου και εδραιώνεται η ταυτότητά μας. Η δημιουργία ρομαντικών και σεξουαλικών σχέσεων είναι ζωτικής σημασίας, και αυτό γίνεται μέσω του φλερτ που μπορεί να ξεκινήσει στα εφηβικά χρόνια.
Τι συμβαίνει λοιπόν όταν εμφανίζεται ο καρκίνος;
Πολλαπλές διακοπές σε αυτά τα φυσιολογικά αναπτυξιακά ορόσημα, που πραγματικά πρέπει να συμβούν για να στερεοποιηθεί η ταυτότητα. Έτσι, εάν κάποιος νοσηλεύεται, για παράδειγμα, κάνει μεταμόσχευση μυελού των οστών ή βλαστοκυττάρων, μπορεί να χάσει ένα μεγάλο κομμάτι αυτής της κοινωνικοποίησης. Αν για αρκετούς οι σχέσεις στις μέρες μας είναι δύσκολες σκεφτείτε πόσο αυξάνεται ο βαθμός δυσκολίας για ανθρώπους που νόσησαν από καρκίνο. Το φλερτ ή η δημιουργία μίας νέας σχέσης, μετά από μια τόσο δυνατή εμπειρία δεν μπορεί παρά να είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από ότι πριν τη διάγνωση της ασθένειας όσο και αν ψυχικά και σωματικά έχει ξεπεραστεί. Οι «χαμένες» εμπειρίες μπορεί επίσης να σημαίνουν ότι το νεαρό άτομο «κολλάει» σε ένα προγενέστερο στάδιο ανάπτυξης, ενώ η ομάδα συνομηλίκων του προχωρά, διακρίνοντας έτσι σε ορισμένες περιπτώσεις κάποια ανωριμότητα.
Ένα από τα μεγαλύτερα ζητήματα των νεαρών ενηλίκων είναι «πώς μπορώ να πω σε κάποιον ότι είχα καρκίνο. Πότε να το πω, ξέρεις; πρώτο ραντεβού, δεύτερο ραντεβού, τρίτο ραντεβού, πότε;» «Ποιες λέξεις είναι κατάλληλες για να χρησιμοποιήσω;» «Υπό ποιες συνθήκες πρέπει να το κάνω αυτό; Είναι καλύτερα να το κάνω με μήνυμα ή τηλεφωνικά ή να το πω από κοντά;». Τόσες πολλές ερωτήσεις σχετικά με την αποκάλυψη και ειλικρινά, δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη και σωστή απάντηση για τα παραπάνω ερωτήματα. Όλα εξαρτώνται από το ίδιο το άτομο, τί αισθάνεται άνετα να αποκαλύψει.
Δεν χρειάζεται να δώσετε ολόκληρο το ιστορικό σας, ποια ήταν η διάγνωση και ποια η θεραπεία σας. Οδηγείτε την κουβέντα μέχρι εκεί που θέλετε εσείς. Σίγουρα δεν είναι εύκολο, δεν υπάρχει όμως και κάποια συγκεκριμένη συνταγή. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η αντίδραση του ατόμου που έχετε απέναντί σας μπορεί να είναι εμφανώς σοκαρισμένη ή σιωπηλή. Αυτό δεν είναι ανησυχητικό. Δεν σημαίνει ότι δεν θέλουν να σας ξαναδούν, μπορεί απλώς να σημαίνει ότι δεν έχουν γνωρίσει ποτέ κανέναν με καρκίνο προηγουμένως. Μπορεί να σημαίνει ότι ένας γονέας ή ένας αγαπημένος παππούς, γιαγιά είχε νοσήσει με καρκίνο. Δεν ξέρετε την ιστορία τους και την ιστορία που φέρνουν σε αυτή τη στιγμή. Μπορεί απλώς να αλλάξουν θέμα και να προχωρήσουν. Ενδέχεται να κάνουν επιπλέον ερωτήσεις. Ξεκινήστε απλά.
Ξέρετε, ίσως κανείς δεν χρειάζεται να ξέρει σε αυτό το σημείο για παρενέργειες που πιθανόν να αντιμετωπίσατε ή για καθετήρες. Μπορείτε να πείτε «ήμουν στο νοσοκομείο για περίπου έξι εβδομάδες όταν έκανα τη μεταμόσχευση», και μετά δείτε αν υπάρχει άλλη ερώτηση. Δεν είναι εύκολο. Μπορεί να χρειαστεί εξάσκηση.
Σίγουρα, ένα αλλαγμένο σώμα έχει μεγάλο αντίκτυπο στην ταυτότητά του κάθε ατόμου, στο πώς βλέπει τον εαυτό του. Μπορεί να υπάρχουν κάθε είδους αλλαγές στο σώμα. Σίγουρα, αυτό που βλέπουμε με τον αιματολογικό καρκίνο, είναι πώς λόγω των στεροειδών και της χημειοθεραπείας, οι άνθρωποι συχνά παίρνουν βάρος. Στην πορεία, τα κιλά χάνονται, αλλά έχουν όλες αυτές τις ραγάδες που, για μερικούς ανθρώπους μπορεί να είναι πραγματικά άβολο. Ίσως, το χρώμα μπορεί να είναι λίγο άτονο, αν η αιμοσφαιρίνη είναι χαμηλή. Επομένως, υπάρχουν διάφορα πράγματα που μπορούν να αλλάξουν το σώμα. Για έναν έφηβο ή νεαρό ενήλικα, το σώμα και η γενικότερη εξωτερική του εμφάνιση είναι τόσο σημαντική που δεν θέλει να φαίνεται διαφορετικός στους συνομηλίκους του.
Τι μπορείτε λοιπόν να κάνετε για να αντιμετωπίσετε ένα αλλαγμένο σώμα; Συχνά, βλέπω ανθρώπους που εστιάζουν πραγματικά πολύ, σε πράγματα που δεν τους αρέσουν. Η αλήθεια είναι ότι δεν βρίσκεις συχνά κάποιον που είναι πραγματικά ικανοποιημένος με το σώμα του. Ακόμη και άτομα που σε εμάς φαίνονται να είναι σε άψογη φόρμα, δεν είναι πάντοτε ικανοποιημένοι με το πώς δείχνει το σώμα τους. Ας ξεκινήσουμε, εστιάζοντας με τα μέρη του σώματος που σας είναι αρεστά, όποια κι αν είναι, θα αρέσουν και σε άλλους αυτά τα μέρη σας. Απαιτεί λίγη αυτοπεποίθηση. Μπορείτε να ρωτήσετε έναν φίλο σας, να κοιτάξει παραδείγματος χάριν τις ραγάδες σας και δείτε τί απαντούν ειλικρινά.
Συχνά δεν βλέπουμε αυτό που βλέπουν οι άλλοι, βλέπουμε κάτι πολύ χειρότερο. Δώστε χώρο και χρόνο στον εαυτό σας. Είναι καλό να μιλήσετε με άλλα άτομα που έχουν περάσει κάτι αντίστοιχο και ρωτήστε τους πώς το αντιμετωπίζουν. Κανείς δεν ξέρει τον περίπατο που περπατήσατε καλύτερα από κάποιον που έχει περπατήσει στο ίδιο μονοπάτι.
Φροντίδα εαυτού, μια εσωτερική υπόσχεση πως θα με προσέχω όσο περισσότερο μπορώ. Η αυτοφροντίδα περιλαμβάνει τη σύνδεση με το σώμα μου, την αναγνώριση και την έκφραση των αναγκών μου, την επούλωση των τραυμάτων μου. Δοκιμάστε να φορέσετε ρούχα που θα σας βοηθήσουν να νιώθετε όμορφα και άνετα. Για οποιονδήποτε, και αυτό δεν αφορά μόνο τις νεαρές γυναίκες, το μακιγιάζ μπορεί να σας κάνει να νιώσετε καλύτερα. Δεν συμβαίνει όμως πάντα. Αν θέλετε να κάνετε την προσπάθεια, γιατί όχι; Ίσως λίγο ρουζ, ίσως λίγη μάσκαρα. Αφιερώστε 30 λεπτά της ημέρας σας για σωματική άσκηση. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να πηγαίνετε στο γυμναστήριο και να φοράτε κάποιον εξοπλισμό προπόνησης. Οποιοδήποτε είδος δραστηριότητας μπορεί πραγματικά να κάνει τη διαφορά, καθώς ενισχύει την ισορροπία, την ευεξία, την καλή σωματική και ψυχική κατάσταση.
Ας δούμε παρακάτω κάποια παραδείγματα που αφορούν την εικόνα του σώματος και το σεξ:
• «Είμαι ομοφυλόφιλος και θέλω να βγω ξανά ραντεβού, αλλά ανησυχώ για τη σεξουαλική δυσλειτουργία. Δεν θέλω να ντρέπομαι, τί να κάνω;»
Λοιπόν, νομίζω ότι αυτό ισχύει πραγματικά για όλους τους άντρες. Συνήθως, οι άντρες δεν θέλουν να ντρέπονται. Ιδιαίτερα αν δεν μπορούν να έχουν στύση, τείνει να είναι πραγματικά πολύ ενοχλητικό. Να θυμάσαι ότι ο εγκέφαλος είναι το μεγαλύτερο σεξουαλικό όργανο και αν ανησυχείς για τη στύση ή τη διατήρηση της στύσης, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο, γιατί είναι αυτό που λέμε «άγχος επίδοσης». Στην πραγματικότητα δεν μου αρέσει ο όρος «άγχος επίδοσης» γιατί δεν είμαι σίγουρη ότι το σεξ είναι μια παράσταση, αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση.
• «Έχασα τα μαλλιά μου και πήρα σημαντικό βάρος κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Θέλω να βγω ξανά ραντεβού, αλλά πραγματικά φοβάμαι να έρθω σε επαφή με κάποιον. Φοράω και περούκα. Πώς μπορώ να το αντιμετωπίσω;»
Ο φόβος μπορεί να σε κρατήσει πίσω από κάθε είδους πράγματα. Λοιπόν, για άλλη μια φορά, να είσαι ανοιχτή, λέγοντας «αυτά δεν είναι τα αληθινά μου μαλλιά, αυτή είναι μια περούκα». Πιστεύω ότι το να είσαι πλέον χωρίς μαλλιά είναι πολύ πιο αποδεκτό σήμερα από ό,τι ίσως ήταν στο παρελθόν. Βλέπουμε σίγουρα τόσους πολλούς νέους άντρες σήμερα που ξυρίζουν το κεφάλι τους, επειδή απλά φαίνεται κάπως ωραίο ή ίσως χάνουν μερικά από τα μαλλιά τους. Οπότε πιστεύω ότι η τόλμη είναι πολύ πιο αποδεκτή. Αλλά ναι, είναι πραγματικά δύσκολο, το να μην έχεις θετική εικόνα σώματος, μπορεί πραγματικά να σε κρατήσει πίσω. Και αυτός είναι νομίζω ένας από τους λόγους για τους οποίους είναι σημαντικό να γνωρίσεις πραγματικά κάποιον. Το να είσαι ανοιχτός λέγοντας παραδείγματος χάριν «έχασα τα μαλλιά μου, φοράω περούκα» είναι σημαντικό. Εάν δεν είσαι σίγουρη για το πώς φαίνεσαι λόγω αύξησης βάρους, κατά τη σεξουαλική επαφή δεν χρειάζεται να είσαι γυμνή. Εάν νιώθεις πιο άνετα να φοράς ένα μπλουζάκι ή κάποιο άλλο ρούχο, τότε κάνε το. Γιατί αν νιώθεις άβολα, είναι αδύνατον να απολαύσεις πράγματα και μπορεί να μην απολαύσει και ο σύντροφός σου.
• «Είναι φυσιολογικές οι παρενέργειες όπως η ξηρότητα και η απώλεια της λίμπιντο;»
Αυτά είναι απολύτως φυσιολογικά. Η απώλεια της σεξουαλικής επιθυμίας δεν είναι ασυνήθιστη τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες. Η λίμπιντο επηρεάζεται επίσης από το πώς νιώθεις για τον εαυτό σου. Εάν δεν αισθάνεσαι καλά, εάν αισθάνεσαι άγχος, είναι φυσικό η επιθυμία σου να μειωθεί. Η επιθυμία για σεξ συχνά επηρεάζεται κατά πολύ με το πώς νιώθεις, αν είσαι σε κατάθλιψη, πώς αισθάνεσαι για το σώμα σου, πώς αισθάνεσαι γενικά, πώς αισθάνεσαι για το/τη σύντροφό σας. Όσον αφορά την ξηρότητα, καλό θα ήταν να επικοινωνήσεις με το γυναικολόγο σου.
• «Φοβάμαι να κάνω σεξ. Πονάω και δεν έχω λίμπιντο. Πώς μπορώ να είμαι οικεία και να νιώθω κοντά στο σύντροφό μου;»
Αν κάτι πονάει, γιατί θα ήθελες να το κάνεις; Πρέπει λοιπόν να αντιμετωπίσεις το ζήτημα του σεξουαλικού πόνου. Αυτό είναι πραγματικά, πολύ σημαντικό. Έτσι, όταν μια γυναίκα βιώνει πόνο με το σεξουαλικό άγγιγμα ή την απόπειρα διείσδυσης, η φυσική αντίδραση του σώματος είναι να σφίξει όλους τους μυς, συμπεριλαμβανομένων των μυών του πυελικού εδάφους. Και έτσι η διείσδυση μπορεί να μην είναι καν εφικτή. Η αντίδραση του σώματος στον πόνο είναι προστατευτική. Γιατί θα ήθελες να κάνεις σεξ αν το σεξ είναι επώδυνο; Επομένως, πρέπει να φτάσεις στη βασική αιτία του προβλήματος. Απλό αλλά σημαντικό, αφιερώσε χρόνο. Συχνά όταν εμπλέκεται ο πόνος, οι γυναίκες προσπαθούν να επισπεύσουν τα πράγματα επειδή θέλουν απλώς να το ξεπεράσουν και θέλουν να το ξεπεράσουν και να το τελειώσουν. Και αυτό, με τη σειρά του, μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στύσης στους άνδρες συντρόφους.
• «Είμαι τρανς γυναίκα και με ελκύουν οι άντρες. Το ραντεβού πριν από τον καρκίνο ήταν δύσκολο και τώρα έχω το στίγμα του καρκίνου. Νιώθω ότι κανείς δεν θα με θέλει ποτέ τώρα. Πώς μπορώ να βγω ξανά ραντεβού;»
Πώς ξέρεις ότι κανείς δεν θα σε θέλει; Είσαι ακόμα το ίδιο άτομο που ήσουν πριν. Μόλις είχες μια εμπειρία που δεν είχαν πολλοί άλλοι άνθρωποι, η οποία, από πολλές απόψεις σε ωριμάζει και σε κάνει πιο δυνατό. Γιατί κοίτα τί έχεις περάσει και κοίτα με τί ζεις. Επομένως, ο καρκίνος δεν πρέπει να σε καθορίζει. Μπορείς να δοκιμάσεις ξεκινώντας με τη φιλία και στην πορεία βλέπεις πού θα πάει, αλλά μην αφήνεις τον καρκίνο να σε κρατήσει πίσω. Νομίζω ότι οι άνθρωποι που είχαν καρκίνο, ξέρουν ότι η ζωή είναι τόσο πολύτιμη. Είναι δύσκολο, ειδικά για μεγάλο χρονικό διάστημα να είσαι πάντα στη στιγμή και να ζεις την κάθε μέρα. Σίγουρα όμως, γνωρίζεις την προσωπική ανάπτυξη και την εκτίμηση για τη ζωή που προέρχεται από τον καρκίνο, κάνοντας σε πιο δυνατό και πιο συνειδητοποιημένο άτομο. Άκου το σώμα σου, άκου την καρδιά σου. Αν δεν νιώθεις τον εαυτό σου, τί μπορεί να σημαίνει αυτό; Έχεις κατάθλιψη; Είσαι κουρασμένος/η όλη την ώρα; Ψάξτε πραγματικά ποια μπορεί να είναι η αιτία. Μερικές φορές η συμμετοχή σε κάποια συμβουλευτική μπορεί να είναι πραγματικά χρήσιμη. Το να μην αισθάνεσαι τον εαυτό σου μπορεί να είναι ένα σωρό πράγματα, όπως η κακή εικόνα σώματος ή η έλλειψη ενέργειας. Είναι καλό να μιλήσεις για αυτό με έναν σύμβουλο ψυχικής υγείας προκειμένου να φτάσεις στη βασική αιτία και μετά, ίσως θα σε γνωρίσεις, όταν δηλαδή αρχίσεις να νιώθεις σαν τον εαυτό σου, βγαίνοντας πάλι ραντεβού και κάνοντας πράξη ό,τι σε ενδιαφέρει.
• «Γνώρισα το σύντροφό μου νωρίς, στη θεραπεία, πώς θα συνεχίσουμε να χτίζουμε τη σχέση μετά τον καρκίνο;»
Επικοινωνία, επικοινωνία και πάλι επικοινωνία. Νομίζω ότι συχνά, αυτό είναι κάτι που οι άνθρωποι ξεχνούν. Μιλάμε πολύ στην αρχή μιας σχέσης. Μιλάτε για τις ελπίδες σας, τα όνειρά σας, τα συναισθήματά σας ο ένας για τον άλλον και συχνά αυτή η κουβέντα ξαφνικά σταματά. Για εμένα, είναι υπέροχο που γνωριστήκατε εκείνη την περίοδο. Αλλά πραγματικά, πρέπει να συνεχίσετε να μιλάτε, γιατί, κατά πάσα πιθανότητα, έχετε ωριμάσει πραγματικά μέσα από αυτήν την εμπειρία. Κρατήστε λοιπόν ανοιχτές αυτές τις γραμμές επικοινωνίας.
• «Είμαι μη δυαδικός και είμαι σε ομάδα υποστήριξης καρκίνου. Νιώθω περίεργα όταν μιλάω για σεξ. Πώς πρέπει να το προσεγγίσω αυτό;»
Να μιλάς ανοιχτά και ειλικρινά. Η εμπειρία, ίσως, τόσο με άνδρες όσο και με γυναίκες, είναι πλεονέκτημα. Νομίζω ότι οι άνθρωποι σήμερα είναι πολύ πιο αποδεκτοί και κατανοούν τι σημαίνει να είσαι μη δυαδικός. Απολαμβάνεις τους ανθρώπους για αυτό που είναι, όχι απαραίτητα για το τί είναι τα γεννητικά τους όργανα. Και μπορείς πραγματικά να βοηθήσεις άλλους ανθρώπους που μπορεί να αμφισβητούν ή να μην είναι σίγουροι για το πού βρίσκονται οι προτιμήσεις τους, μιλώντας ανοιχτά και ειλικρινά. Με αυτόν τον τρόπο μπορείς πραγματικά να παρέχεις σε κάποιον την ακριβή υποστήριξη που χρειάζεται.
