Καρκίνος και Διατροφή

Γράφουν Ίσαρη Γεωργία, Κλινικός Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Πτυχιούχος Χαροκοπείου Πανεπιστημίου

Παπαχρήστος Παρασκευάς, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Πτυχιούχος Α.ΤΕ.Ι.Θ., Μ.Sc στην Διασφάλιση Ποιότητας
Χονδρογιάννη Μαρία, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Πτυχιούχος Α.ΤΕ.Ι.Θ.

www.mednutrition.gr

«Είμαστε ό,τι τρώμε, ό,τι σκεφτόμαστε και ό,τι αναπνέουμε». Η φράση αυτή εμπεριέχει μέσα της μεγάλη αλήθεια καθώς όλο και περισσότερα στοιχεία ερευνών (Πίνακας 1) συνηγορούν υπέρ της συσχέτισης της διατροφής και της κατάστασης της υγείας.

Τα τελευταία 50 χρόνια οι διατροφικές συνήθειες των Ελλήνων άλλαξαν δραστικά. Η υπεραφθονία της σημερινής εποχής και η υιοθέτηση μιας διατροφής δυτικού τύπου, ως αποτέλεσμα της εγκατάλειψης της παραδοσιακής Μεσογειακής διατροφής, σήμανε την ολοένα και αυξανόμενη εμφάνιση κρουσμάτων ορισμένων μορφών καρκίνου.
Το 2004 στην Ευρώπη καταγράφηκαν 2,9 εκατομμύρια νέα καρκινικά κρούσματα καθώς και 1,7 εκατομμύρια θάνατοι εξαιτίας μορφών της νόσου, σύμφωνα με την τελευταία πρόσφατη έκθεση της Διεθνούς Υπηρεσίας για την Έρευνα στον Καρκίνο (IARC, δημοσίευση 17 Φεβρουαρίου 2005). Η συντριπτική πλειονότητα μάλιστα τόσο των κρουσμάτων όσο και των θανάτων αφορούσε τα 25 κράτη-μέλη της Ε.Ε. Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους: 2 εκατομμύρια νέα κρούσματα και 1,2 εκατομμύρια θάνατοι ήταν ο περσινός απολογισμός του καρκίνου στην Ε.Ε.
Είναι γνωστό ότι ο καρκίνος αποτελεί μια πολυπαραγοντική νόσο. Οφείλεται μεν στην κληρονομικότητα κάθε ατόμου, αλλά καθοριστικοί παράγοντες εμφάνισης και έκβασης της νόσου είναι περιβαλλοντικού περιεχομένου όπως η διατροφή , ο τρόπος και το περιβάλλον διαβίωσης.

Μελέτες
Διάφορες μελέτες βρίσκονται σε εξέλιξη για τη διατροφή (Πίνακας 2), την άσκηση και την πρόληψη του καρκίνου. Από τα μέχρι τώρα στοιχεία προκύπτει ότι το αυξημένο πέρα από τα φυσιολογικά επίπεδα βάρος και η παχυσαρκία σχετίζονται με την ανάπτυξη κάποιων μορφών καρκίνου. Το Αμερικανικό Ινστιτούτο Έρευνας για τον Καρκίνο συγκάλεσε μία ομάδα ειδικών που εξέτασε εκατοντάδες επιδημιολογικές μελέτες σχετικά με τη διατροφική πρόσληψη φρούτων και λαχανικών και δημοσίευσε τα ευρήματα της τον Ιούλιο του 1997 (Πίνακας 3). Τα αποτελέσματα παρέχουν ιδιαιτέρως ικανοποιητικά στοιχεία, αφού βρέθηκε ότι η ευρεία κατανάλωση λαχανικών και φρούτων ασκεί προληπτική δράση έναντι της καρκινικής νόσου. Ας σημειωθεί ότι μερικές μελέτες δεν διαπίστωσαν προστατευτική δράση, ενώ άλλες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών θα μπορούσε να αυξήσει τον κίνδυνο (πιθανώς λόγω της ρύπανσης ή των τοξινών) και για τον λόγο αυτόν σε καμία κατηγορία το ποσοστό δεν φτάνει το 100%. Οι συστάσεις όμως για τη δημόσια υγεία βασίζονται στην υπεροχή των ενδείξεων και όχι των απόλυτων αποδεικτικών στοιχείων.

Μαγειρεμένα ή ωμά;
Κάποιες μελέτες συνέκριναν ωμά και μαγειρεμένα λαχανικά σχετικά με την προστασία που προσφέρουν. Υπάρχουν ενδείξεις σύμφωνα με τις οποίες οι μαγειρεμένες ντομάτες, ειδικά με λάδι, παρέχουν βοήθεια. Το μαγειρεμένο σπανάκι μπορεί να προσφέρει μεγαλύτερη προστασία από το ωμό, απλά γιατί τα φύλλα μαραίνονται, επομένως κάθε μερίδα περιέχει περισσότερο μαγειρεμένο σπανάκι. Το 2003 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εξέδωσε αντίστοιχα ευρήματα και πρότεινε/συνέστησε τη διατήρηση ενός φυσιολογικού σωματικού βάρους για την μείωση του κινδύνου για καρκίνο. Αυτές οι συστηματικές αναφορές σκοπό έχουν να τονίσουν τη σχέση μεταξύ παχυσαρκίας και καρκίνου.
Σύμφωνα με έρευνες, υπάρχει πληθώρα τροφίμων με ένα εξαιρετικό συνδυασμό βιταμινών, ανοργάνων στοιχείων και φυτοχημικών ενώσεων που δρουν με συνέργια και επιδρούν προστατευτικά στο μεταβολισμό των κυττάρων αποτρέποντας την εμφάνιση καρκίνου.Τέτοιες ουσίες είναι η βιταμίνη C, η βιταμίνη Ε και τα φλαβονοειδή που έχουν αντιοξειδωτική δράση, με αποτέλεσμα να εξουδετερώνουν τις ελεύθερες ρίζες του οξυγόνου μέσα στα κύτταρα.
Πρόσφατες έρευνες σε βιοχημικό και μοριακό επίπεδο έδειξαν ότι η σουλφοραφάνη και το σελήνιο όταν δρουν μαζί, έχουν 13 φορές πιο μεγάλη δράση έναντι του καρκίνου παρά όταν δρουν από μόνες τους.
Πειραματικά αλλά και κλινικά έχει δειχθεί συσχέτιση μεταξύ αυξημένης πρόσληψης ασβεστίου-βιταμίνης D και μειωμένου κινδύνου για ανάπτυξη καρκίνου του παχέος εντέρου.

Φρούτα και λαχανικά
Τα τελευταία χρόνια οι επιστήμονες υγείας τονίζουν ότι τα φρούτα και τα λαχανικά είναι παράγοντες υγείας και μακροζωίας. Τα φρούτα και τα λαχανικά είναι χαμηλά σε λιπαρά, πλούσια σε βιταμίνες και μέταλλα και περιέχουν σημαντικές ποσότητες φυτικών ινών. Τα οφέλη από την κατανάλωση τους είναι ευρέως διαδεδομένα, αλλά πολλοί άνθρωποι αγνοούν ότι τα φρούτα και τα λαχανικά περιέχουν μια ποικιλία από φυσικά σύμπλοκα, τα φυτοχημικά τα οποία έχουν βιολογική δραστηριότητα στον ανθρώπινο οργανισμό. Ο συνδυασμός των θρεπτικών συστατικών και αυτών των ενεργών συμπλόκων προάγει την υγεία και συμβάλει στη μείωση του κινδύνου για καρκίνο καθώς και άλλων προβλημάτων υγείας συμπεριλαμβανομένου και των καρδιαγγειακών παθήσεων.
Τέσσερα είναι τα κύρια είδη αυτών των ενεργών συμπλόκων που βρίσκονται στα φρούτα και τα λαχανικά: τα τερπενοειδή, οι φαινόλες (και οι πολυφαινόλες), τα νιτρώδη τα αλκαλοειδή και θειούχα σύμπλοκα. Τα τερπενοειδή περιλαμβάνουν τα καροτενοειδή (καρότα, μάνγκο, ροδάκινα), πολλά από τα οποία είναι πρόδρομες ενώσεις της ρετινόλης (βιταμίνη Α). Οι φαινόλες περιλαμβάνουν τα φλαβονοειδή (στο τσάι, τον καφέ και το κρασί κ.α.) και τα φυτοοιστρογόνα (παρόμοια δομή και δράση με τα οιστρογόνα π.χ. σόγια). Τα νιτρώδη αλκαλοειδή περιλαμβάνουν τις ισοθειοκυάνες (μπρόκολο, κουνουπίδι και τα λαχανάκια Βρυξελλών) και τα allium σύμπλοκα που βρίσκονται στο κρεμμύδι, στο πράσο και στο σκόρδο.

Λαδερά, ζυμαρικά και όσπρια
Κλειδί για την ισορροπημένη και σωστή διατροφή είναι η καθημερινή «τροφοδότηση» του οργανισμού με ποικιλία τροφίμων, η οποία μπορεί και παρέχει πολύτιμα θρεπτικά συστατικά όπως πρωτεΐνες, σύνθετους υδατάνθρακες, φυτικές ίνες, μέταλλα και βιταμίνες. Πολύτιμες για τον οργανισμό τροφές είναι τα φρούτα και λαχανικά, τα όσπρια, τα αναποφλοίωτα δημητριακά, οι ρίζες και οι βολβοί. Τα όσπρια στα οποία προστίθεται ελαιόλαδο, προσφέρουν ασπίδα προστασίας όχι μόνο από τον καρκίνο αλλά και την αναιμία και τα καρδιαγγειακά νοσήματα.

Ελαιόλαδο
Το ελαιόλαδο μπορεί και ασκεί προστασία από διάφορες καρκινικές μορφές, λόγω της περιεκτικότητας του σε βιταμίνη Ε, σε μονοακόρεστα λιπαρά οξέα και σε σκουαλένιο, συστατικό το οποίο παρεμβαίνει στα ογκογονίδια.

Ίνες
Οι ίνες, το άπεπτο δηλαδή φυτικό συστατικό, αποτελούν έναν από τους σπουδαιότερους διαιτητικούς παράγοντες παρέχοντας μέγιστη προστασία στον άνθρωπο από τον καρκίνο του πεπτικού. Η προστατευτική αυτή δράση αποδίδεται στην ικανότητα των φυτικών ινών να δεσμεύουν υψηλές συγκεντρώσεις χολικών οξέων στον οργανισμό. Ωστόσο, πρόσφατες αλλά μεμονωμένες μελέτες έδειξαν ότι μπορεί η κατανάλωση φυτικών ινών να μην ασκεί προστασία απέναντι στην καρκινική νόσο. Παρόλα αυτά οι συστάσεις για κατανάλωση φυτικών ινών θα πρέπει να ενισχύονται από όλους, έχοντας κατά νου ότι η ελάχιστη ημερήσια κατανάλωση πρέπει να κυμαίνεται στα 30 γραμμάρια.

Κόκκινο κρέας
Έχει τεκμηριωθεί επιστημονικά ότι διατροφή πλούσια σε κορεσμένο λίπος (πιο συγκεκριμένα ζωικό λίπος) αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης κάποιων μορφών καρκίνου.
Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι ο κίνδυνος εμφάνισης ορθοκολπικού καρκίνου, αυξάνει με την υψηλή κατανάλωση κόκκινου κρέατος. Επίσης η υπερκατανάλωση καπνιστών και παστών κρεάτων συνδέεται με καρκίνου του στομάχου. Και ο τρόπος που μαγειρεύεται το κρέας είναι σημαντικός.
Όταν το κρέας ή το ψάρι εκτίθενται κατευθείαν στις φλόγες ή σε πολύ μεγάλη θερμοκρασία, όπως συμβαίνει συνήθως όταν το φαγητό ψήνεται στα κάρβουνα, στον φούρνο ή στο τηγάνι, παράγονται ουσίες με καρκινογόνο δράση.
Το επεξεργασμένο κρέας (συσκευασμένο μπιφτέκι) και το ζαμπόν περιέχουν νιτρώδη και νιτρικά άλατα ως συντηρητικά. Με βάση μελέτες που έχουν γίνει σε ζώα, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ιδιαίτερα τα νιτρώδη άλατα μπορεί να μετατραπούν στο στομάχι σε καρκινογόνες νιτροζαμίνες, κάτι που ενδεχομένως θα μπορούσε να αυξήσει τον κίνδυνο για καρκίνο του στομάχου. Φαγητά που διατηρούνται στο αλάτι, στο ξύδι ή που είναι καπνιστά, περιέχουν ουσίες που μπορεί να αυξάνουν τον κίνδυνο για καρκίνο.

Άσκηση
Σύμφωνα με την Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρεία, η άσκηση έχει προληπτικό ρόλο, αφού συμβάλει στη διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους, επιδρά θετικά στα επίπεδα των ορμονών και σε ό,τι αφορά την περίπτωση του καρκίνου η άσκηση μπορεί και βοηθά στη σωστή κινητικότητα του εντέρου.
Συμπερασματικά, λοιπόν, ο άνθρωπος που τρώει καλά δεν είναι αυτός που τρώει πολύ, αλλά αυτός που γνωρίζει και επιλέγει σωστά τις τροφές του. Έτσι διαιτολόγια πλούσια σε ίνες (φρούτα λαχανικά), ψάρια, γαλακτοκομικά με χαμηλά λιπαρά, ελαιόλαδο και ξηρούς καρπούς μπορούν αποδεδειγμένα να συσχετιστούν με χαμηλούς δείκτες εμφάνισης καρκίνου. Η λύση είναι απλή και το μέλλον εξαρτάται από εμάς, αφού έγκειται στην αλλαγή των διατροφικών μας συνηθειών και στην υιοθέτηση του μοντέλου της παραδοσιακής Μεσογειακής Διατροφής.