γράφει η Κουμαντάκη Βασιλική, Τμήμα Ψυχολογίας Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστήμιου Αθηνών, Επιστημονικός Συνεργάτης ΚΕΝΤΡΟ ΜΑΣΤΟΥ, Εθελόντρια & Μέλος Εξελεγκτικής Επιτροπής συλλόγου Κ.ΕΦ.Ι Αθηνών
Η νοσηλεία των παιδιών στα νοσοκομεία αποτελεί ένα ιδιαίτερα στρεσογόνο γεγονός στην ζωή τους το οποίο ενδέχεται να οδηγήσει σε μακράς διάρκειας δυσμενείς ψυχολογικές συνέπειες στην ζωή ενός παιδιού (Ogilvie 1990).
Κάθε ηλικιακή περίοδος χαρακτηρίζεται από αναπτυξιακά καθήκοντα που το παιδί θα πρέπει να ανταπεξέλθει και που ενδέχεται να παρεμποδιστούν από την ασθένεια & την νοσηλεία του παιδιού.
Σε σχέση με την ηλικία παρατηρείται ότι τα παιδιά σχολικής ηλικίας έχουν αρκετές γνώσεις για το ανθρώπινο σώμα, καθώς και για τις λειτουργίες του και αντιμετωπίζουν πιο αποτελεσματικά την πρόκληση της νοσηλείας σε σχέση με τα μικρότερα παιδιά. Παρόλα αυτά, υπάρχουν στρεσογόνοι παράγοντες που συνδέονται με την νοσηλεία στα νοσοκομεία και περιλαμβάνουν, τον αποχωρισμό των παιδιών από τους γονείς, το άγχος, τον φόβο, τον πόνο από τις θεραπείες, την αλλοίωση της εικόνας του σώματος, αλλά και την απώλεια ελέγχου των σωματικών λειτουργιών (Barnes 1990, Ellerton 1994).
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες παρατηρείται ότι το νοσοκομειακό παιδιατρικό περιβάλλον έχει βελτιωθεί σημαντικά, με αποτέλεσμα τα παιδιά να υφίστανται λιγότερο ψυχοπιεστικές καταστάσεις. Παρόλα αυτά, όμως ακόμα και σήμερα δεν παύουν να υπάρχουν επιβαρυντικοί ψυχολογικοί παράγοντες κατά την νοσηλεία των παιδιών στα νοσοκομεία.
Στρεσογόνοι παράγοντες για τα παιδιά που νοσηλεύονται μπορεί να είναι για παράδειγμα οι ενέσεις και οι βελόνες, οι επώδυνες ιατρικές εξετάσεις καθώς και η εμπλοκή στην ασθένεια αλλά και το να μην γνωρίζουν τι τα περιμένει στο νοσοκομείο (Carney et al., 2003). Άλλοι παράγοντες μπορεί να είναι οι περιορισμοί από τις καθημερινές τους δραστηριότητες τους και η μείωση της ανεξαρτησίας τους. Ακόμα και η αλλαγή της καθημερινής ρουτίνας του παιδιού και η απομάκρυνση από το περιβάλλον του σπιτιού ενδέχεται να δημιουργήσει στα παιδιά έντονα συναισθήματα ανασφάλειας και αβεβαιότητας. Η απώλεια του σχολικού περιβάλλοντος και η απομόνωση από την οικογένεια και τους φίλους τους είναι εξίσου επώδυνες καταστάσεις. (Bossert; Coyne; Lindeke et al.)
Οι συνέπειες του άγχους της νοσηλείας στο μετά νοσοκομειακό περιβάλλον μπορεί να είναι, διαταραχές ύπνου, αγχώδης συμπεριφορά αποχωρισμού και παραίτηση. Παρατηρούνται ακόμα συναισθήματα όπως θλίψη, απάθεια ή και αδιαφορία ως προς το περιβάλλον τους. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να κρατήσουν για μήνες ή χρόνια, ειδικά σε παιδιά με επαναλαμβανόμενες και παρατεταμένες νοσηλείες .
Η έκφραση των συναισθημάτων των παιδιών είναι ένας τρόπος που θα τα βοηθήσει να εξωτερικευτούν και αντιμετωπίσουν την ασθένεια με περισσότερο θάρρος και δυναμικότητα. Η έκφραση αυτή είναι το μέσο της αποφόρτισης και απελευθέρωσης από τις συνέπειες επώδυνων εμπειριών. Η καταστολή των συναισθημάτων είναι επιζήμια καθώς ενεργοποιεί αμυντικές διαδικασίες , καταναγκασμούς και σωματικά συμπτώματα. Οι λιγότερο άμεσες και κατευθυντικές τεχνικές είναι ιδιαίτερα χρήσιμες στο να εκμαιεύσουμε και να αντιληφθούμε τα συναισθήματα και τις σκέψεις των παιδιών έτσι ώστε να μπορούμε να παρέμβουμε .
Τεχνικές όπως είναι η ζωγραφική , η αφήγηση ιστοριών, το θεατρικό παιχνίδι η συγγραφή ημερολογίου, η συμμετοχή σε ομάδες εστίασης προβλήματος, η ομιλία μέσω κούκλας ή τηλεφώνου παιχνιδιού, και η παίγνιοθεραπεία είναι ιδιαίτερα βοηθητικές διαδικασίες .Τα προβολικά τεστ όπως, η περιγραφή μιας εικόνας είναι εξίσου βοηθητικά, διότι το παιδί μπορεί να δώσει πολλές παράλληλες περιγραφικές πληροφορίες σε σχέση με τα συναισθήματα του χωρίς να υπάρχει απαραίτητα μια «σωστή» η «λάθος» απάντηση .
Μέσα από μια ποιοτική έρευνα που διεξήχθη στην Νεμπράσκα των Ηνωμένων Πολιτειών σε 93 παιδιά σχολικής ηλικίας από 5 έως 9 ετών εξετάστηκαν οι εμπειρίες σχετικά με την νοσηλεία τους μέσα από τις δικές τους περιγραφές.
Χρησιμοποιήθηκε το Barton Hospital Picture Test (BHPT) το οποίο είναι ένα προβολικό τεστ και χρησιμοποιεί την αφήγηση για την περιγραφή εικόνων.
Περιλαμβάνει εικόνες & ζωγραφιές από συγκεκριμένες πράξεις μέσα στο νοσοκομειακό περιβάλλον όπως είναι η εισαγωγή στο νοσοκομείο, ο αποχωρισμός από τους γονείς, η εξέταση από τον γιατρό, το πως αισθάνεται μόνο του το παιδί στον θάλαμο, το να λαμβάνει φαρμακευτική αγωγή από το στόμα, οι ενέσεις και οι βελόνες, να βρίσκεται στο χώρο του χειρουργείου ή στον χώρο του παιδότοπου του νοσοκομείου. Οι περιγραφές των παιδιών αντανακλούν τον φόβο τους να μείνουν μόνα τους στο νοσοκομείο, τον φόβο τους στις γνωστές ή άγνωστες νοσοκομειακές διαδικασίες καθώς και την απειλή από αβέβαιες καταστάσεις.
Μέσα από την έρευνα φάνηκε επίσης ότι τα παιδιά ανταποκρίνονται σε αυτούς τους φόβους καλύτερα όταν έχουν τους γονείς τους μαζί, αλλά και όταν έχουν γνώριμα και οικεία αντικείμενα όπως τα παιχνίδια τους ή τα προσωπικά τους αντικείμενα . Σημαντικό ρόλο δείχνει να παίζει η οικειότητα και η φιλική διάθεση από το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό αλλά και όταν τα παιδιά μπορούν να απασχοληθούν με ευχάριστες δραστηριότητες μέσα στο νοσοκομείο με άλλα νοσηλευόμενα παιδιά ή με τους γονείς τους.
Επίσης αισθάνονται καλύτερα όταν παίζουν στον παιδότοπο του νοσοκομείου, αλλά και όταν μπορούν να μάθουν και να επεξεργαστούν τα εργαλεία ή τα ιατρικά μηχανήματα .
Στο ελληνικό πλαίσιο είναι ιδιαίτερα σημαντικό να υπάρχει η κατάλληλη κατάρτιση και διάθεση από μέρους ιατρό νοσηλευτικού προσωπικού για τις ιδιαίτερες ανάγκες των νοσηλευόμενων παιδιών .
Κρίνεται σχεδόν πάντα απαραίτητη η παρουσία ειδικού ψυχολόγου ή παιδοψυχίατρου στην υποστήριξη του παιδιού και της οικογένειας καθώς αποτελεί τον συνδετικό κρίκο για την έκφραση συναισθημάτων. Η βασική φιλοσοφία όλων όσων ασχολούνται με το νοσηλευόμενο παιδί, θα πρέπει να είναι κυρίως, η αγάπη ως προς αυτό και η βαθιά συνειδητοποίηση ότι τα παιδιά αποτελούν ξεχωριστές οντότητες με εξειδικευμένες ανάγκες και μηχανισμούς άμυνας.
Πηγή: Journal of Paediatric Health Care The Voices of Children: Stories About Hospitalization
Margaret E. Wilson, PhD, Mary E. Megel, PhD, Laura Enenbach, MSN, & Kimberly L. Carlson, MSN
DOI: http://dx.doi.org/10.1016/j.pedhc.2009.02.008
