Γράφει η κα Ελένη Βασιλάτου – Κοσμίδη παιδίατρος ογκολόγος – αιματολόγος
Ο καρκίνος στο παιδί είναι ιδιαίτερα σπάνια νόσος (μόλις 1-2% των περιπτώσεων καρκίνου στον άνθρωπο) ωστόσο είναι η συχνότερη αιτία θανάτου από νόσο μετά τον πρώτο χρόνο της ζωής και η δεύτερη αιτία θανάτου αν συμπεριληφθούν τα ατυχήματα (τα ατυχήματα ευθύνονται για το 44% των θανάτων και ο καρκίνος για το 10% των θανάτων κατά την παιδική ηλικία).
Πώς και γιατί ξεκινάει το πρώτο παθολογικό (καρκινικό) κύτταρο;
Γιατί εμφανίζεται στο συγκεκριμένο παιδί;
Στις ερωτήσεις αυτές δεν υπάρχει σαφής απάντηση. Αυτό που είναι γνωστό είναι ότι στα περισσότερα παιδιά δεν είναι κληρονομική ασθένεια, δηλαδή δεν μεταφέρεται από τον γονιό (ή τους παππούδες) στο παιδί, ούτε μεταδοτική, δηλαδή δεν μεταδίδεται από κάποιον πάσχοντα στο παιδί.
Ωστόσο σε ορισμένες σπάνιες περιπτώσεις (λιγότερες από 5%) έχει σαφώς αποδειχθεί η συμμετοχή κληρονομικότητας.
Η διάγνωση του καρκίνου σε ένα παιδί προκαλεί σοβαρή διατάραξη των ισορροπιών και των δεδομένων σε ολόκληρη την οικογένεια που καλείται σε ανασύνταξη δυνάμεων, υπέρβαση της απειλής για τη ζωή του παιδιού, τροποποίηση του γονικού ρόλου και κατανόηση του προβλήματος. Η ομάδα υγείας από την άλλη πλευρά καλείται να αντιμετωπίσει την οικογένεια ως σύνολο από την πρώτη ημέρα και ανεξάρτητα από την πρόγνωση του παιδιού έχοντας υπόψη ότι όταν νοσεί το παιδί, πάσχει ολόκληρη η οικογένεια.
Η ιδιαιτερότητα του καρκίνου στο παιδί και η διαφορά της νόσου από τον καρκίνο στους ενήλικες είναι, μεταξύ των άλλων, η εμφάνιση του σε εξελισσόμενο οργανισμό τόσο βιολογικά όσο και ψυχοκοινωνικά, η ιδιαίτερη ιστολογική εικόνα (π.χ. ο τύπος της λευχαιμίας, το είδος του λεμφώματος και του συμπαγούς όγκου), η ιδιαίτερη εντόπιση (σπάνια εντόπιση σε περιοχές όπως ο πνεύμονας, ο μαστός, ο προστάτης κλπ) και η ιδιαίτερη πρόγνωση της νόσου. Στα παιδιά των ανεπτυγμένων χωρών και αποθεραπεύονται και ιώνται δηλαδή γίνονται τελείως καλά.
Οι μορφές καρκίνου από τις οποίες είναι δυνατόν να πάσχει ένα παιδί είναι η λευχαιμία, τα λεμφώματα και οι διάφορες μορφές όγκων που ονομάζονται συμπαγείς όγκοι. Συχνότερος τύπος καρκίνου στα παιδιά είναι η λευχαιμία και συγκεκριμένα η οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία και ακολουθούν οι όγκοι του Κεντρικού Νευρικού συστήματος, τα λεμφώματα και η νόσος Ηodgkin, οι όγκοι νεφρών και επινεφριδίων, οι όγκοι μαλακών μορίων και οστών και άλλοι σπανιότεροι όγκοι.
Τα παιδιά που πάσχουν από καρκίνο πρέπει να παραπέμπονται σε εξειδικευμένα και κατάλληλα στελεχωμένα παιδιατρικά ογκολογικά τμήματα όπου υπάρχει η εμπειρία, η γνώση και η υποδομή για την αντιμετώπιση της νόσου.
Ποια είναι τα ύποπτα συμπτώματα που θα οδηγήσουν στην πιθανή διάγνωση καρκίνου στο παιδί;
• Πυρετός χωρίς σαφή εστία λοίμωξης
• Μάζα (όγκος) σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος, δηλαδή στο κεφάλι, τράχηλο (λαιμό), θώρακα, κοιλιά, πόδια κλπ. Ειδικές κλινικές και ακτινολογικές εξετάσεις θα οδηγήσουν στην διάγνωση.
• Συμπτώματα από το νευρικό σύστημα όπως είναι ο πονοκέφαλος, έμετος ειδικά τις πρωινές ώρες, αλλαγή της συμπεριφοράς του παιδιού κλπ.
• Αιμορραγία στο δέρμα χωρίς να έχει προηγηθεί τραυματισμός εκδηλώνεται με την μορφή κόκκινων στιγμάτων – κηλίδων που ονομάζονται πετέχιες ή μελανιών που ονομάζονται εκχυμώσεις. Σε ορισμένες περιπτώσεις παρατηρείται αιμορραγία από τη μύτη, από τα ούλα, από τα ούρα, από το στομάχι κλπ.
• Συμπτώματα και ευρήματα από τα μάτια μπορεί να οδηγήσουν στην έγκαιρη διάγνωση κάποιας μορφής καρκίνου. Τέτοια συμπτώματα είναι διόγκωση ή πτώση των βλεφάρων, προβολή του βολβού του ματιού προς τα εμπρός, λευκοκίτρινο λαμπερό χρώμα στην κόρη, μελανιές στα βλέφαρα, ξαφνική αλλαγή στην οπτική οξύτητα κλπ.
• Πόνος σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος (κεφάλι, κοιλιά, άκρα) και ιδιαίτερα πόνος στα οστά των άκρων και της μέσης πρέπει να διερευνάται.
• Διάφορα άλλα συμπτώματα όπως είναι η ανορεξία, κακοδιαθεσία, ωχρότητα, κόπωση, απώλεια βάρους κλπ μόνα ή σε συνδυασμό με κάποιο από τα παραπάνω, επιβάλλουν την διερεύνηση του παιδιού.
Επειδή για τον καρκίνο της παιδικής ηλικίας, σε αντίθεση με τον καρκίνο των ενηλίκων, δεν υπάρχει πρόληψη, προτείνεται η αξιολόγηση των ύποπτων συμπτωμάτων και ευρημάτων που οδηγεί στην έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου στο παιδί και σε πλήρη ίαση στα περισσότερα από τα παιδιά που νοσούν.
Ωστόσο και στα παιδιά πρέπει να διδάσκεται αγωγή υγείας (σωστή διατροφή, αποφυγή καπνίσματος, άσκηση), έτσι ώστε να αποφεύγεται η εμφάνιση καρκίνου στην ενήλικη ζωή.
Μετά την διάγνωση της νόσου απαιτείται η ενημέρωση των γονιών αλλά και του παιδιού. Η ενημέρωση πρέπει να γίνεται από γιατρό με εμπειρία και προς τους δύο γονείς και οι πληροφορίες πρέπει να είναι κατά το δυνατόν σαφείς και επαναλαμβανόμενες.
Το παιδί ενημερώνεται έχοντας υπόψη την ηλικία και την ωριμότητα του, αλλά και ότι πρέπει να «ακούμε όχι μόνο όσα λέει το παιδί αλλά και όσα φοβάται να πει». Η δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης έχει καθοριστική σημασία.
Πορεία και εξέλιξη
Με τη σύγχρονη θεραπευτική αγωγή, ο καρκίνος στα παιδιά ιάται στις περισσότερες περιπτώσεις:
• Τα παιδιά που πάσχουν από καρκίνο, όπως αναφέρθηκε, πρέπει να παραπέμπονται σε ειδικά οργανωμένα παιδιατρικά ογκολογικά τμήματα και να αντιμετωπίζονται από ειδικά εκπαιδευμένους παιδιάτρους και ευαισθητοποιημένο και έμπειρο νοσηλευτικό προσωπικό, ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό και συνεργάζονται με σκοπό την προσφορά της άριστης ιατρικής και ψυχοκοινωνικής φροντίδας, όχι μόνο στο άρρωστο παιδί, αλλά και σε ολόκληρη την οικογένεια. Η φροντίδα αυτή προσφέρεται, όχι μόνο κατά τη διάρκεια της θεραπείας, αλλά και μετά την συμπλήρωση της θεραπείας και την επίτευξη του στόχου, που είναι η ίαση του παιδιού, δηλαδή στην περίοδο της προσπάθειας του παιδιού για επανένταξη.
• Με την σύγχρονη θεραπευτική αγωγή 2 από τα 3 παιδιά που πάσχουν από καρκίνο στις ανεπτυγμένες χώρες (δηλαδή στο 20% των παιδιών του κόσμου) αποθεραπεύονται, δηλαδή ιώνται από τη νόσο. Επίσης σήμερα 1 σε κάθε 900 νεαρά άτομα ηλικίας 25-35 χρόνων είχαν νοσήσει κατά την παιδική τους ηλικία από καρκίνο και είχαν ιαθεί.
