Γράφει ο Δημήτρης Κουτζαμάνης
Μαθήματα Ζωής
Αν θα μπορούσαμε να βάλουμε ένα τίτλο στο αντρικό πένθος, αυτή θα ήταν το «σιωπηλό πένθος». Από πολύ μικρά παιδιά ως αγόρια διδαχθήκαμε από τον περίγυρό μας ότι «οι άντρες δεν κλαίνε» ότι «τα δάκρυα είναι για τις γυναίκες» ή «εσύ είσαι άντρας , δεν φοράς φουστάνια γιατί κλαις»; Σε ακόμη πιο ακραίες περιπτώσεις τα δάκρυα μας για ένα σπασμένο παιχνίδι γίνονταν αντικείμενο χλευασμού με φράσεις όπως: «Μα τι άσχημα που κλαις, σαν σειρήνα κάνεις» ή αδιαφορίας: «Κλάψε όσο θες δεν με ενδιαφέρει καθόλου» ή ακόμα χειρότερα οδηγούσαν σε ξύλο αν το κλάμα ενοχλούσε τους μεγαλύτερους ή έκριναν ότι «φτάνει πια». Σε άλλες περιπτώσεις οι γονείς προκειμένου να μην πονέσουμε γιατί ήμασταν «το αγαπημένο τους αγοράκι» φρόντιζαν να αντικαταστήσουν άμεσα το χαμένο αντικείμενο για το οποίο θρηνούσαμε . Έτσι το σπασμένο παιχνίδι έδινε άμεσα τη θέση του σε ένα καινούριο , το εκτός μόδας βιντεοπαιχνίδι με συνοπτικές διαδικασίες αντικαθιστούταν με καινούριο μοντέλο και το πεθαμένο κατοικίδιο έδινε τη θέση του σε ένα καινούριο.
Και αν τα δάκρυα που έτρεχαν από τα μάτια μας αφορούσαν κάποια ανθρώπινη απώλεια (γονιός, φίλος, παππούς, αγαπημένος συγγενής) τότε ο θρήνος μας διακοπτόταν γιατί ξαφνικά ο ρόλος που μας επέβαλαν ήταν αυτός «του άντρα της οικογένειας». Εμείς θα φροντίζαμε τη μητέρα ή θα κρατούσαμε συντροφιά στη γιαγιά. Μέσω της απόδοσης ενός ρόλου που δεν αναλογούσε στην ηλικία μας, αντί να βοηθηθούμε και να φροντιστούμε ώστε να βιώσουμε το πένθος, βρισκόμασταν στη θέση αυτού που παρείχε φροντίδα. Σε περιπτώσεις θανάτου συνήθως εξαιρούμασταν από το τελετουργικό του αποχαιρετισμού του νεκρού για να «μην πονέσουμε» και όταν ρωτούσαμε επανειλημμένα που είναι ο νεκρός λαμβάναμε συνήθως αόριστες απαντήσεις όπως : «Έφυγε», «Τον πήρε ο Θεός κοντά του», «Στον ουρανό» κ.ο.κ. Σε αυτό συνέβαλαν και τα «μοντέρνα» τελετουργικά ταφής, που πλέον χαρακτηρίζουν τις σύγχρονες κοινωνίες ειδικά στις μεγάλες πόλεις. Από το νοσοκομείο στο γραφείο τελετών, από εκεί (πάντα με κλειστό φέρετρο) στο νεκροταφείο. Με τον ίδιο τρόπο στην εφηβεία ο πόνος του χωρισμού από μια φίλια ή μία σχέση «γιατρευόταν» με φράσεις: «Δεν πειράζει θα βρεις άλλη καλύτερα» ή «Τόσες και τόσες γυναίκες κυκλοφορούν σιγά το πράγμα» ή «Πήγαινε βρες έναν άλλο φίλο να κάνεις παρέα αφού με αυτόν μάλωσες.» Η στάση ότι οι άντρες δεν κλαίνε, δεν μιλούν πολύ και δεν εκφράζονται, συντηρείται μέσω τραγουδιών, ταινιών και βιβλιογραφίας. Με τον καιρό ήρθαν και άλλες πατερίτσες να μας βοηθήσουν. Το αλκοόλ και –σε όχι τόσο ακραίες πια περιπτώσεις– τα ναρκωτικά ήρθαν για να μας προσφέρουν στήριγμα ώστε να μην λυγίσουμε.
Κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των παραδειγμάτων που ανάφερα στα διαφορετικά ηλικιακά στάδια, ήταν να μην πενθήσουμε, να μην κλάψουμε, να μην γίνουμε ευάλωτοι, να μην δείξουμε ότι λυγίζουμε, να μην εκφράσουμε τα συναισθήματα του πόνου και της θλίψης. Με λίγα λόγια: να μην είμαστε άνθρωποι. Το μήνυμα από πολύ μικρή ηλικία ήταν: «Είσαι δυνατός, δεν πρέπει να λυγίζεις και να δείχνεις ευάλωτος. Εσύ πρέπει να στηρίζεις αυτούς που πενθούν».
Η κοινωνία φρόντισε να μας αποθαρρύνει να εκφράσουμε τα συναισθήματα που νοιώθαμε μπροστά σε μια απώλεια μέχρι που πειστήκαμε ότι δεν είναι αποδεκτά. Και εδώ ξεκινούν τα παράδοξα: Ο ίδιος ο κοινωνικός μας περίγυρος φροντίζει να μας ασκεί κριτική χαρακτηρίζοντάς μας «σκληρόπετσους», «αναίσθητους», «αδιάφορους», «γουρούνια». Αυτό το διπλό μήνυμα μας δημιουργεί μεγάλη εσωτερική ένταση και σύγκρουση. Από τη μία… νοιώθουμε . Από την άλλη αυτό… δεν είναι αποδεκτό. Και επιπρόσθετα οι γύρω μας, μας κατηγορούν και δεν μας παρέχουν την κατάλληλη στήριξη καθώς μας θεωρούν δυνατούς και ικανούς να αναρρώσουμε από μόνοι μας. Εδώ θέλω να τονίσω ότι όλα αυτά φυσικά δεν γίνονταν με σκοπό να μας βλάψουν αλλά από αγάπη και για την δική μας προστασία μας. Ποια είναι λοιπόν τα συναισθήματα μας ως άντρες , όταν πενθούμε την οποιαδήποτε απώλεια; Μα φυσικά, όλα. Φόβος, θυμός, θλίψη, χαρά, αγάπη, ντροπή, ενοχή, άγχος.
Ποιους τρόπους χρησιμοποιεί ένα άντρας για να πενθήσει;
– Πενθούμε με τον δικό μας μοναδικό τρόπο επηρεασμένοι από το χαρακτήρα μας, το πως μεγαλώσαμε, τις εμπειρίες μας αλλά και τους τρόπους που είδαμε ότι πενθούν οι άντρες στον περίγυρό μας
– Πολλές φορές απομονωνόμαστε και κρατάμε μέσα μας τον πόνο για να μη δείξουμε αδύναμοι με αποτέλεσμα όπως είδαμε και πιο πριν να παρεξηγούμαστε
– Πενθούμε μέσω σιωπής. ( Είμαστε λιγομίλητοι γιατί πολλές φορές δεν ξέρουμε να περιγράψουμε με λόγια αυτά που γίνονται μέσα μας.)
– Πενθούμε μέσω μυστικότητας (Δεν λέμε τι συμβαίνει- Μας ρωτούν; Πως είσαι; Και λέμε καλά)
– Πενθούμε μέσω δράσης (είναι συχνό το φαινόμενο να βλέπουμε έπειτα από μία σοβαρή απώλεια να επιστρέφουμε άμεσα στη δουλειά, να δουλεύουμε σκληρά , να ασχολούμαστε και να γεμίζουμε τη μέρα μας με πολλές δραστηριότητες). Αυτό συμβαίνει γιατί αισθανόμαστε την ανάγκη να φροντίσουμε και να προστατέψουμε τους οικείους μας . Χρησιμοποιούμε το κουράγιο μας για να αναπληρώσουμε την ανάγκη για να θρηνούμε.
– Πενθούμε μέσω θυμού. Έχουμε συχνά ξεσπάσματα θυμού που δεν αναλογούν στην εκάστοτε περίπτωση. Φωνές για την τηλεόραση που είναι δυνατά, επιθετικότητα απέναντι σε έναν οδηγό που του έκλεισε το δρόμο, νεύρα στη δουλειά κ.ο.κ
– Χρησιμοποιούμε πολλές φορές τη λήθη μέσα από το μούδιασμα του μυαλού και των αισθήσεων που προσφέρουν οι ουσίες ή το αλκοόλ.)
Πώς να μας διευκολύνετε να εκφράσουμε τα συναισθήματά μας
Τι να μην μας λέτε
– Μη μας λέτε ότι «Ο χρόνος γιατρεύει». Δεν μας γιατρεύει ο χρόνος αλλά η δράση που αναλαμβάνουμε και όσο περνάει ο καιρός αισθάνεται καλύτερα.
– Μη μας καταδικάζετε σε μοναξιά. Πολλές φορές επειδή δεν μπορείτε να αντέξετε το πόνο μας ή το θυμό μας, μας αφήνετε παραπάνω χώρο απ΄ότι έχουμε στην πραγματικότητα ανάγκη.
– Μην μας λέτε : «Πρέπει να δείξεις δυνατός. Μας ζητάτε ενώ είμαστε ψυχολογικά ράκος να δείξουμε δύναμη «για χάρη των παιδιών, της γυναίκας, της μητέρας κ.α.» την ώρα που έχουμε ανάγκη περισσότερο από ποτέ να αισθανθούμε ασφαλής ώστε να αφεθούμε να βιώσουμε το πένθος μας.
– Μην μας λέτε: «Μη νιώθεις άσχημα» ή «Δεν υποφέρει τώρα που έφυγε» ή «Μην κάνεις έτσι». Αυτό που στην πραγματικότητα μας λέτε είναι: «Μη νιώθεις αυτό που νιώθεις».
– Μην μας λέτε : «Πάρε ένα άλλο». Την έκφραση αυτή τη χρησιμοποιούμε συνήθως για την απώλεια ενός κατοικίδιου, ενός αυτοκινήτου που κλάπηκε, κάποιου αντικειμένου που χάσαμε. Εναλλακτικά χρησιμοποιούμε το «Με τον καιρό θα ξαναφτιάξεις τη ζωή σου» ή «Θα κάνετε άλλο παιδί» αν αφορά απώλεια συντρόφου ή παιδιού.
Τι να κάνετε
– Ρωτήστε μας τι έγινε (Οι περισσότεροι αποφεύγουν αυτή την ερώτηση από φόβο ότι θα αναβιώσουμε τον πόνο μιλώντας για αυτήν την απώλεια). Η αλήθεια είναι όμως είναι ότι νοιώθουμε απομονωμένοι όταν όλοι μας φέρεστε σαν να μην συμβαίνει τίποτε. Η ερώτηση «τι έγινε;», δίνει νόημα σε αυτό που νοιώθουμε και μας δίνεται η ευκαιρία να επαναλάβουμε τα γεγονότα και να απαλύνει ο πόνος.
– Ακούστε μας, με την καρδιά σας.
– Να είστε κοντά μας και μην διακόψετε τα όποια συναισθήματα έχουμε.
– Μην μας ασκείτε κριτική για αυτά που αισθανόμαστε – Αντέξτε το θυμό ακόμα και αν μέσα σε πλαίσια εκφραστεί «βίαια» (π.χ να χτυπήσουμε το χέρι μας πάνω στο τραπέζι αλλά σε καμία περίπτωση μην ανεχτείτε βία πάνω σας.)
– Αντέξτε τη θλίψη μας.
– Αντέξτε το γέλιο μας.
– Κατανοήστε την ανάγκη μας να μιλάμε σε άλλους άντρες. Δεν σας απορρίπτουμε έχουμε όμως κοινό κώδικα επικοινωνίας. Ας μην ξεχνάμε ότι ένα νεαρό αγόρι μιμείται τους τρόπους των άλλων αντρών γύρω του όταν πενθεί.
Οι άντρες θρηνούμε με ένα διαφορετικό τρόπο. Νοιώθουμε την ανάγκη να είμαστε δυνατοί, δραστήριοι και προστατευτικοί όταν βιώνουμε μια απώλεια. Είναι εντάξει να ανταποκρινόμαστε στο πένθος με αυτόν τον τρόπο. Είναι εντάξει να θυμώσουμε , να μιλάμε για τη φύση της απώλειας, να μην κλαίμε. Όλα τα παραπάνω είναι τυπικές αρσενικές εκφράσεις στο πένθος. Το ζητούμενο είναι να μην αρνούμαστε εξ΄ολοκλήρου τα συναισθήματά μας. Να μην καταπιέζουμε το πόνο μας με ένα «είμαι άντρας και πρέπει να αντέξω». Αυτό μπορεί να μας επιφέρει μεγάλα και μακροχρόνια προβλήματα, όπως: χρόνια κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση, εξάρτηση από αλκοόλ και ναρκωτικά, εργασιομανία.
Οι σχέσεις με την οικογένεια και τους φίλους μας χειροτερεύουν λόγω της απόσυρσής μας και των σωματικών μας συμπτωμάτων όπως: πονοκέφαλοι, κούραση και οι πόνοι στην πλάτη. Το χρόνιο άγχος, η νευρικότητα και ευερεθιστότητα μας κάνουν να δείχνουμε αδιάφορους και αναίσθητους προς στους άλλους.
Πως μπορεί να μας βοηθήσετε:
– Εκφράστε την ανησυχία σας και το ενδιαφέρον σας και αν μπορείτε συστήστε μας κάποιες πηγές στήριξης (Σύμβουλος ψυχικής υγείας, ψυχολόγος κ.ο.κ.). Κάντε το ίδιο και για τον εαυτό σας.
– Μην μας πιέσετε να δεχτούμε αυτή τη βοήθεια γιατί θα έχει τα αντίθετα αποτελέσματα. Πρέπει να θέλουμε εμείς να βοηθήσουμε τον εαυτό μας.
– Όσοι από εμάς εκφράζουμε το πένθος μας και ζητούμε βοήθεια διαχειριζόμαστε δημιουργικότερα τις αλλαγές της ζωής. Αναλαμβάνουμε και προσαρμοζόμαστε στους νέους ρόλους που προκύπτουν όπως φροντίδα σπιτιού και παιδιών , νέα δουλειά κ άλλα ευκολότερα.
Αναρρώνουμε λοιπόν από το πένθος; Ναι, μια σειρά από σωστές επιλογές βοηθούν να αναρρώσουμε. Και ανάρρωση σημαίνει θα πει να νοιώσουμε καλύτερα. Θα πει να επεξεργαστούμε το πένθος βιώνοντας το. Όχι, η ζωή μας δεν θα είναι ποτέ πια η ίδια ιδίως μετά από μια σημαντική απώλεια. Όμως μπορούμε να βρούμε νόημα στη ζωή και χωρίς φόβο να αγαπήσουμε, να επενδύσουμε, να δημιουργήσουμε ξανά.
* Ο Δημήτρης Κουτζαμάνης είναι ο συνιδρυτής των Μαθημάτων Ζωής. Επί σειρά ετών ασκεί τον εθελοντισμό και το ενδιαφέρον του για τους ανθρώπους και πιο συγκεκριμένα για τους ανθρώπους που πενθούν, τον έκαναν να στραφεί στο Coaching. Έχει αποκτήσει πιστοποίηση στις βασικές δεξιότητες στο Coaching και συνεχίζει τις σπουδές μου στη Συμβουλευτική Πένθους και απώλειας στο Stonebridge College. Έχει λάβει μέρος στο επιμορφωτικό σεμινάριο του ΚΕΕΛΠΝΟ με θέμα: «Pre & Post Counseling για την ενημέρωση κοινού» στα πλαίσια εθελοντικής δράσης του «Προμηθέα» σε καμπάνια για την ηπατίτιδα C, με τίτλο «C αφορά». Έχει λάβει δύο πιστοποιήσεις από το Johns Hopkins University σε επιμορφωτικά σεμινάρια με θέμα: «H φροντίδα των ηλικιωμένων με Alzheimer και άλλες νευρογνωσιακές διαταραχές» & «Major Depression in the Population: A Public Health Approach».
