Συνέντευξη στη Μαρία Σκοπελίτη
Ο κ. Στέλιος Γραφάκος, διευθυντής μεταμοσχεύσεων μυελού των οστών στο Νοσοκομείο Παίδων «Αγ. Σοφία», μας εξηγεί πώς μπορεί κανείς να γίνει εθελοντής δότης μυελού των οστών.
Θα ήθελα να μου μιλήσετε για το έργο σας στο Σύλλογο ΕΛΠΙΔΑ.
Είμαι διευθυντής της μονάδας μεταμόσχευσης μυελού των οστών, στο Νοσοκομείο Παίδων «Αγ. Σοφία», που είναι η μοναδική μονάδα που υπάρχει στην Ελλάδα για παιδιά. Η μονάδα μας έχει φτιαχτεί από το Σύλλογο ΕΛΠΙΔΑ και λειτουργεί από το 1993. Ο Σύλλογος ΕΛΠΙΔΑ την έφτιαξε και τη δώρησε στο Εθνικό Σύστημα Υγείας. Από τότε μέχρι σήμερα έχουμε κάνει 700 μεταμοσχεύσεις μυελού των οστών, σε παιδιά και εφήβους από μηνών μέχρι 18 ετών.
Τα παιδιά αυτά πάσχουν από νοσήματα τα οποία δεν μπορούν να γίνουν καλά με άλλο τρόπο. Δηλαδή είναι λευχαιμίες υψηλού κινδύνου που δεν πάνε καλά, είναι παιδιά που έχουν απλαστική αναιμία, είναι παιδιά που έχουν μεσογειακή αναιμία –ένα πρόβλημα που είναι πολύ σημαντικό για τη χώρα μας. Οποιοδήποτε πρόβλημα που χρειάζεται μεταμόσχευση αντιμετωπίζεται εδώ με μεγάλη επιτυχία.
Κάνουμε μεταμοσχεύσεις οι οποίες είναι αυτόλογες, που είναι σχετικά πιο εύκολες, αλλά και αλλογενετικές, που σημαίνει ότι μεταμοσχεύουμε ένα άτομο με έναν ξένο δότη. Μπορεί βέβαια να είναι και αδελφός, σήμερα όμως οι περισσότερες μεταμοσχεύσεις γίνονται με δότες οι οποίοι δεν έχουν καμία συγγένεια, αλλά έχουν αυτό που λέμε συμβατότητα. Γιατί είναι πολύ δύσκολο να βρεις ένα δότη μέσα από το οικογενειακό περιβάλλον. Μόνο το 25%-30% μπορεί να βρει ένα συμβατό αδελφό. Επομένως, το 70% των ασθενών βρίσκει δότη από τις διεθνείς δεξαμενές.
Ποια είναι η διαδικασία για να γίνει κάποιος δότης μυελού των οστών;
Για να γίνει κάποιος δότης μυελού των οστών, πρέπει πρώτα απ’ όλα να δηλώσει ενδιαφέρον, να συμπληρώσει μια αίτηση με τα στοιχεία του και στη συνέχεια να του πάρουμε λίγο δείγμα, για να εξετάσουμε το DNA του και την συμβατότητα του.
Αφού το κάνουμε αυτό, στέλνουμε το δείγμα για εξέταση, για να βγει η τυποποίηση, η οποία μαζί με τα στοιχεία του δότη στέλνονται στην παγκόσμια δεξαμενή και αν πότε βρεθεί ένας ασθενής που να έχει την ίδια συμβατότητα με τον δότη μας, τότε θα κληθεί πάλι ο δότης και αν επιθυμεί θα γίνει μια πολύ καλή κλινική εξέταση, θα του πάρουμε πάλι λίγο αίμα για να πιστοποιήσουμε ότι οι εξετάσεις είναι σωστές.
Στη συνέχεια, η ομάδα μεταμόσχευσης –που μπορεί να είναι σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου– θα καθορίσει την κατάλληλη θεραπεία και ταυτόχρονα θα ενημερώσει εμάς, για να μπορέσουμε στο ίδιο χρονικό διάστημα να συλλέξουμε τα κύτταρα που θέλουμε για να τα στείλουμε εκεί που είναι ο ασθενής, ώστε να μπορέσει να γίνει η μεταμόσχευση.
Τι εννοούμε συμβατότητα;
Εννοούμε να μοιάζουν γενετικά τα αντιγόνα του λήπτη με αυτά με του δότη. Είναι κάτι αντίστοιχο με τις ομάδες αίματος, αλλά εκεί τα πράγματα είναι απλά, γιατί τα αντιγόνα είναι 3-4. Εδώ ελέγχουμε τα αντιγόνα (μόρια) που βρίσκονται πάνω στα λευκά αιμοσφαίρια, τα οποία είναι πάρα πολύ περισσότερα. Τα αντιγόνα συμβατότητας είναι χιλιάδες, επομένως είναι πάρα πολύ δύσκολο να βρεις ένα που να είναι τελείως όμοιο. Εμείς ψάχνουμε από τα χιλιάδες αντιγόνα που υπάρχουν 10 ή 12, τα πιο σημαντικά, και κοιτάμε να υπάρχει συμβατότητα τουλάχιστον 9 στα 10 για να μπορέσουμε να προχωρήσουμε σε μεταμόσχευση. Άρα, είναι πολύ δύσκολο να βρεις ένα δότη που να ταιριάζει με έναν ασθενή, γι’ αυτό όσο περισσότεροι δότες υπάρχουν τόσο αυξάνεται η πιθανότητα στατιστικά να βρούμε κάποιον κατάλληλο.
Στην Ελλάδα τι ακριβώς γίνεται;
Στην Ελλάδα πραγματοποιούνται σε μεγάλο αριθμό μεταμοσχεύσεις και με καλά αποτελέσματα. Στη δική μας μονάδα κάνουμε 60 μεταμοσχεύσεις το χρόνο, αλλά και στις μονάδες των ενηλίκων, που είναι στο Παπανικολάου στη Θεσσαλονίκη, στον Ευαγγελισμό, στο Αττικό Νοσοκομείο και στην Πάτρα. Οι περισσότερες μεταμοσχεύσεις είναι με ξένους δότες, που δυστυχώς τους βρίσκουμε από το εξωτερικό.
Ο αριθμός δοτών στην Ελλάδα είναι πολύ μικρός. Οι λόγοι είναι πολλοί, αλλά κυρίως η αδιαφορία που δείχνουν μερικοί συμπατριώτες μας για τους συνανθρώπους τους. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε κακή ενημέρωση. Πριν από μερικά χρόνια ξεκίνησε μια προσπάθεια από την Ελληνική Αιματολογική Εταιρεία, για να ενημερώσουν το ευρύ κοινό. Έχει δημιουργηθεί μια τράπεζα δοτών στην Πάτρα, που έχει γράψει σε διάστημα 3 ετών 4.000 δότες και μάλιστα έχει δώσει και μοσχεύματα.
Είδαμε αυτή την έλλειψη, ξέραμε από την μονάδα μας πόσο δύσκολο είναι να βρεις ένα δότη, ενδιαφέρθηκε η κα Βαρδινογιάννη και η ΕΛΠΙΔΑ και δημιουργήθηκε ο σύλλογος «Όραμα ΕΛΠΙΔΑΣ», που έφτιαξε την τράπεζα δοτών.
Από τον Ιανουάριο μέχρι σήμερα έχουμε γράψει περισσότερα από 6.500 δότες και ελπίζουμε μέσα στα επόμενα 5 χρόνια να ξεπεράσουμε τις 120.000, γιατί με αυτόν τον τρόπο θα μπορούμε να βρίσκουμε δότες για το 80% των Ελλήνων ασθενών και να μην παίρνουμε μοσχεύματα από το εξωτερικό.
Πόσες φορές μπορεί ένας δότης να δώσει μόσχευμα;
Από 18 χρονών μέχρι τα 45 μπορεί κανείς να γίνει δότης. Παραμένει στη διεθνή δεξαμενή μέχρι τα 55, γιατί από εκεί και πέρα ο μυελός γερνάει και δεν είναι πολύ καλός. Θέλουμε να γράψουμε όσους περισσότερους νεότερους δότες μπορούμε, για να παραμένουν για μεγαλύτερο διάστημα μέσα στη δεξαμενή. Συνήθως ο δότης θα δώσει μόσχευμα 1 φορά, αλλά μπορεί να δώσει άφοβα και δεύτερη. Ωστόσο, η σύσταση από την παγκόσμια τράπεζα των εθελοντών δοτών είναι οι δότες να δίνουν μόσχευμα μόνο μια φορά.
Ο δότης που θα δώσει μια φορά μόσχευμα μπορεί να χρειαστεί να δώσει και πάλι, αλλά για τον ίδιο ασθενή σε σύντομο χρονικό διάστημα, γιατί μπορεί κάτι να μην πάει καλά.
Πολλοί θεωρούν ότι είναι μια επώδυνη διαδικασία. Μιλήστε μας λίγο γι’ αυτό.
Δυστυχώς υπάρχει παραπληροφόρηση για το θέμα. Πολλοί θεωρούν ότι ο νωτιαίος μυελός είναι η πηγή που παίρνουμε τα κύτταρα. Ο μυελός των οστών είναι το μεδούλι που υπάρχει μέσα στα κόκαλα μας, στα πλατιά οστά.
Μπορούμε να πάρουμε με δύο τρόπους αυτά τα κύτταρα που θέλουμε: παλαιότερα τα παίρναμε τρυπώντας τα οστά της λεκάνης με μια ψιλή βελόνα. Είναι μια διαδικασία που αν την κάνεις 1-2 φορές είναι ανώδυνη, αλλά αν θέλεις να πάρεις περισσότερες φορές, επειδή κρατάει πολύ και είναι ταλαιπωρία πρέπει να υποβληθείς σε γενική αναισθησία. Σήμερα, όμως, παίρνουμε τα κύτταρα αυτά από το περιφορικό αίμα, γιατί τα κύτταρα που χρησιμοποιούμε στη μεταμόσχευση υπάρχουν σε μεγάλο μεν αριθμό στο μυελό αλλά κυκλοφορούν και σε μικρούς αριθμούς κάθε μέρα στο αίμα μας και μπορούμε να τα αυξήσουμε αν κάνουμε μια υποδόρια ένεση –σαν ένα εμβόλιο– 2-3 μέρες πριν από τη συλλογή τους. Έτσι, φεύγουν από τον μυελό και κυκλοφορούν στο περιφερικό αίμα, απ’ όπου μπορούμε να τα συλλέξουμε.
Αυτή η διαδικασία γίνεται με ειδικά μηχανήματα κυτταραφαίρεσης, είναι τελείως ανώδυνη, η διάρκεια είναι περίπου 3 ώρες και συνήθως χρειάζεται μια φορά –αν και μπορεί να χρειαστεί και δεύτερη. Μέχρι σήμερα έχουν δώσει πάνω από 250.000.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά ενός «καλού δότη»;
Πρέπει να είναι υγιής, να μην πάσχει από κάποιο σοβαρό νόσημα, να μην έχει περάσει καρκίνο, να μην έχει ένα βαρύ αυτοάνοσο νόσημα, να μην έχει καρδιοπάθεια.
Ο καρκίνος θεραπεύεται με τη μεταμόσχευση μυελού των οστών;
Η μεταμόσχευση μυελού των οστών αποτελεί τη μόνη θεραπεία για ορισμένες μορφές καρκίνου και ιδιαίτερα για αυτές που έχουν σχέση με το αίμα, δηλαδή για τις λευχαιμίες, είναι μια αποτελεσματική θεραπεία γι’ αυτούς που δεν τα πάνε καλά με τα φάρμακα. Αν κάποιος πάσχει από τέτοιο νόσημα –από υψηλού κινδύνου λευχαιμία– και δεν κάνει μεταμόσχευση, η πιθανότητα να γίνει καλά με τα φάρμακα είναι λιγότερη του 1%.
Στις υπόλοιπες χώρες πόσοι εθελοντές δότες υπάρχουν;
Η Κύπρος είναι ένα λαμπρό παράδειγμα, γιατί έχει 135.000 δότες σε ένα συνολικό πληθυσμό 700.000 ανθρώπων. Οι Κύπριοι είχαν ευαισθητοποιηθεί γιατί είχαν ένα παιδάκι, τον Ανδρέα, που δεν μπορούσε να βρει μόσχευμα. Από τότε οι Κύπριοι έχουν την μεγαλύτερη τράπεζα αναλογικά με τον πληθυσμό της χώρας: το 17% των Κύπριων είναι εθελοντές δότες! Δεύτερη είναι η Γερμανία με 4% και ακολουθούν άλλες χώρες.
