Απώλεια. Ερχόμαστε σε επαφή μαζί της από τη στιγμή που γεννιόμαστε εγκαταλείποντας την ασφάλεια της μήτρας και την παροχή τροφής και αέρα μέσω του ομφάλιου λώρου. Αυτό μας οδηγεί στη ζωή.
Θάνατος. Ίσως η πιο τραγική απώλεια. Μια λέξη που φοβόμαστε να προφέρουμε και στο άκουσμα της, ‘φτύνουμε τον κόρφο μας’ ψιθυρίζοντας ‘μακρυά από εμάς’. Είτε πρόκειται για κατοικίδιο ζώο είτε για άνθρωπο χρησιμοποιούμε εκφράσεις όπως «έφυγε», «χάσαμε», «μας άφησε» για να περιγράψουμε την πραγματικότητα του θανάτου. Με αυτό τον τρόπο προσπαθούμε να ξορκίσουμε το άγχος που ο θάνατος επιφέρει. Παρηγορούμε τον εαυτό μας και τους γύρω μας με εκφράσεις όπως «βρίσκεται σε ένα καλύτερο τόπο», ή «τον πήρε ο Θεός». Επιλέγουμε ακόμα και τη χλωμάδα του θανάτου να την αρνηθούμε μακιγιάροντας τον πεθαμένο. Έτσι πολλές φορές γινόμαστε μάρτυρες του παράδοξου: «Ένας νεκρός να έχει πιο ροδαλά μάγουλα απ΄ότι οι ζωντανοί.»
Τι γίνεται όμως στη ψυχή και το μυαλό των παιδιών σε σχέση με το θάνατο; Που βρίσκονται αυτά; Τον προηγούμενο αιώνα μέρος του τελετουργικού της ταφής ήταν η συνοδεία της νεκρικής πομπής με παιδιά ντυμένα παπαδάκια. Κυκλοφορούσαν ελεύθερα παίζοντας γύρω από το φέρετρο ενώ σε κάποιες περιπτώσεις δεν και έλειπαν και οι αναμνηστικές φωτογραφίες γύρω από το ανοιχτό φέρετρο. Τα παιδιά ζούσαν σε ένα κλίμα αποδοχής του θανάτου όπου όχι μόνο η οικογένεια αλλά και η ευρύτερη κοινωνία συμμετείχε υποστηρικτικά για την οικογένεια που πενθούσε.
Πως φτάσαμε άραγε στις σημερινές επιλογές που τα αποκλείουν από τις επισκέψεις στα νοσοκομεία, τα τελετουργικά της κηδείας ή και της ταφής και την παραπληροφόρηση γύρω από το θάνατο; Πως φτάσαμε να αρνούμαστε την πραγματικότητα και την αλήθεια στα παιδιά και τους στερούμε το δικαίωμα να πουν το τελευταίο αντίο σε σημαντικές για αυτά σχέσεις;
Ίσως, είναι απόρροια του γρήγορου και ‘μοντέρνου’ τρόπου ζωής. Νοσοκομεία, νεκροτομείο, νεκροταφείο, που δεν δίνει τη δυνατότητα στους οικείους να αποχαιρετήσουν τον άνθρωπο τους. Ζούμε στην εποχή που δίνει έμφαση στο αποτέλεσμα και όχι στην διαδικασία. Αγχολυτικά, αντικαταθλιπτικά, ναρκωτικά, αλκοόλ πήραν άσκεφτα τη θέση των καταθέσεων ψυχής, της βίωσης του πόνου, των δακρύων. Ίσως στην εποχή των πλαστικών επεμβάσεων να μην υπάρχει χώρος και χρόνος για ‘ασχήμιες’ όπως τα γηρατειά και ο θάνατος και στις ‘ενοχλητικές’ ερωτήσεις των παιδιών γύρω από αυτά τα θέματα.
Επιλέγουμε έναν υποτιθέμενα εύκολο τρόπο, ‘ξεπετώντας’ άθελα μας τα παιδιά, αναμασώντας πιθανόν απαντήσεις που ούτε εμείς πιστέψαμε όταν μας δόθηκαν και μάλλον περισσότερες σύγχυση και απορίες φέρνουν.
Τα παιδιά δυσκολεύονται να κατανοήσουν το θάνατο. Ζητούν απαντήσεις που πολλές φορές είτε δεν έχουμε είτε στην προσπάθεια να τα ‘προστατεύουμε’ από τον πόνο , τις παραποιούμε.
Ας δούμε κάποιες δημοφιλείς απαντήσεις αλλά και το πώς τα παιδιά αισθάνονται στο άκουσμα τους:
ü «Κοιμήθηκε ή κοιμάται». Μια απάντηση που στα παιδιά μπορεί να δημιουργήσει μεγάλο φόβο για να πάνε για ύπνο.
ü «Έφυγε ή πήγε ταξίδι» Αυτή η απάντηση μπορεί να δημιουργήσει την προσμονής της επιστροφής γεμίζοντας τα με άγχος και φόβο ότι και κάποιος άλλος αγαπημένος τους δεν θα επιστρέψει π.χ από τη δουλειά του ή ένα πραγματικό ταξίδι.
ü «Είναι χαρούμενος στον ουρανό ή τον παράδεισο» Αυτό είναι ένα διπλό μήνυμα για τα παιδιά. Αφού αυτός που πέθανε είναι κάπου αλλού χαρούμενος τότε γιατί αυτοί που είναι γύρω του κλαίνε;
ü «Ήταν θέλημα Θεού/ Τον πήρε ο Θεός» Αυτή η απάντηση μπορεί να δημιουργήσει έναν έντονο φόβο στα παιδιά ότι σύντομα ο Θεός μπορεί να επιλέξει να πάρει τα ίδια ή κάποιον άλλο αγαπημένο τους. Ταυτόχρονα μπορεί να οδηγήσει τα παιδιά να παραμείνουν μόνιμα θυμωμένα με έναν «τέτοιο» Θεό.
ü «Έγινε αστεράκι στον ουρανό» Έχουν καταγραφεί περιπτώσεις παιδιών που έχουν αυτοκτονήσει προκειμένου να γίνουν και αυτά ‘αστεράκια’ και να συναντήσουν τον αγαπημένο τους. Θυμηθείτε, τα παιδιά μας πιστεύουν.
ü «Σιωπή» Μένοντας σιωπηλοί γύρω από το θέμα του θανάτου δίνουμε στο παιδί την εντύπωση ότι πρόκειται για κάτι κακό και απαγορευμένο που δεν πρέπει να μιλάμε για αυτό. Μια τέτοια είδους αντιμετώπιση μπορεί να αποδειχθεί επικίνδυνη για την ψυχική υγεία και ισορροπία του παιδιού.
Που πάνε λοιπόν οι νεκροί; Τι μπορώ να πω στο παιδί μου;
ü Πρώτα απ΄όλα ξεκαθαρίζουμε στο παιδί ότι το σώμα παύει να ζει. Δεν αισθάνεται, δεν πονά δεν πεινά , δεν διψά, δεν έχει ανάγκες. Το παιδί ανακουφίζεται με την ιδέα ότι το σώμα δεν υποφέρει.
ü Aνάλογα με την ηλικία, το χαρακτήρα και την ωριμότητα του παιδιού μπορούμε να εισαγάγουμε έννοιες όπως ψυχή ή πνεύμα. Μπορούμε φυσικά να εισάγουμε και την έννοια πίστης αν μέσα στο περιβάλλον του σπιτιού μας, μια τέτοια έννοια είναι ενεργή. (Αν π.χ πηγαίνουμε κάθε Κυριακή στην εκκλησία, αν τηρούμε το μυστήριο της Θείας Κοινωνίας κ.ο.κ)
ü Μπορούμε να καταθέσουμε τις δικές μας απόψεις για τη μετά θάνατο ζωή, δίνοντας όμως έμφαση ότι αυτό είναι η δική μας και μόνο άποψη την οποία το παιδί μπορεί αν θέλει να απορρίψει ή να υιοθετήσει.
Τέλος, καλό είναι να θυμόμαστε ότι η συζήτηση για το θάνατο και την μετά θάνατο ζωή είναι μια συζήτηση που θα επαναληφθεί αρκετές φορές και καθώς το παιδί θα μεγαλώνει και θα γνωρίζει νέες εμπειρίες και ερεθίσματα θα φτάσει τελικά να διαμορφώσει τη δική του θεωρία γύρω από αυτά τα θέματα. Το μόνο που χρειάζεται από εμάς ως γονείς είναι ένα ασφαλές περιβάλλον να ξεδιπλώνει τα συναισθήματα του και το κουράγιο μας να του λέμε την αλήθεια.
Δημήτρης Κουτζαμάνης
Life coacher
Μαθήματα Ζωής
http://nancypsimenatos.blogspot.gr/2015/01/blog-post_9.html?view=classic
