γράφει η Βιβή Λιόπετα, Κοινωνική Λειτουργός ΚΑΡΚΙΝΑΚΙ
Το βλέμμα μου είναι ακινητοποιημένο μπροστά στη φρίκη του πολέμου. Πολλά τα συναισθήματα που με κατακλύζουν, αγωνία, οργή, θυμός, λόγω της απάνθρωπης θυσίας και του άδικου χαμού ανθρώπων. Ο πόλεμος, σαν κατάσταση έλλειψης ειρήνης, είναι από κάθε άποψη απευκταίος: για τα θύματα που προκαλεί, την αναρχία, την καταστροφή του περιβάλλοντος, την οικονομική φθορά, την οπισθοδρόμηση της προόδου γενικά και τη βία που μετέρχεται σαν μέσο επιβολής.
Ο αντίκτυπος του πολέμου στην ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων είναι ένα θέμα που βρίσκεται ψηλά στην παγκόσμια ατζέντα για τη δημόσια υγεία. Στη σύγχρονη κοινωνία, οι πράξεις πολέμου και τρομοκρατίας είναι όλο και πιο διαδεδομένες. Τα παιδιά συχνά παραβλέπονται ως θύματα τέτοιας βίας. Σε όλο τον κόσμο, παιδιά και έφηβοι εκτίθενται στη βία με πολλαπλές μορφές, αναπτύσσοντας συχνά τραυματικές αντιδράσεις και στρες. Τέτοιες αντιδράσεις γίνονται καλύτερα κατανοητές στο πλαίσιο της κοινωνικό-συναισθηματικής και γνωστικής ανάπτυξης, καθώς τα παιδιά ανταποκρίνονται διαφορετικά στο άγχος της βίας ανάλογα με το αναπτυξιακό τους επίπεδο. Επιπλέον, η βία του πολέμου και της τρομοκρατίας συχνά οδηγεί σε μία πολυεπίπεδη σειρά αρνητικών γεγονότων στη ζωή, όπως απώλεια αγαπημένων προσώπων, εκτόπιση, έλλειψη εκπαιδευτικής δομής και δραστικές αλλαγές στην καθημερινή ρουτίνα και τις αξίες της κοινότητας.
Μελέτες αποδεικνύουν ότι ο πόλεμος αφήνει διαρκή επεισόδια σε παιδιά και εφήβους.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου, τα παιδιά αντιμετωπίζουν, σε διαφορετικό βαθμό, έκθεση σε δύο τύπους τραυματικών γεγονότων: τύπου I (ξαφνικό τραυματικό συμβάν), τύπου II (παρατεταμένη έκθεση σε ανεπιθύμητα συμβάντα που καταλήγουν σε δυσλειτουργικούς μηχανισμούς αντιμετώπισης). Κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, διαταραχή μετατραυματικού στρες, διασπαστικές διαταραχές, διαταραχές συμπεριφοράς, κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών είναι μερικές από τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του πολέμου στην ψυχική υγεία παιδιών και εφήβων, όσο πιο παρατεταμένη η σύγκρουση, τόσο πιο σοβαρά είναι τα συμπτώματα.
Σύμφωνα με τους Joshi και O’Donnell, τα προβλήματα ψυχικής υγείας είναι στην πραγματικότητα «μια φυσιολογική αντίδραση σε μη φυσιολογικά γεγονότα». Σύμφωνα με το Smith (2001), οι βασικοί παράγοντες που καθορίζουν τις επιπτώσεις του πολέμου στην ψυχική υγεία παιδιών και εφήβων είναι η στέρηση βασικών πόρων (νερό, τροφή, στέγη, εκπαίδευση, υγειονομική περίθαλψη), οι διαταραγμένες οικογενειακές σχέσεις λόγω απώλειας, χωρισμού ή εκτοπισμού, το στίγμα και οι διακρίσεις που επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την ταυτότητα και η ομαλοποίηση της βίας.
Παρόλο που εκτίθενται σε απάνθρωπες συνθήκες, ψυχοκοινωνικές μελέτες επισημαίνουν τη μεγάλη ικανότητα ανθεκτικότητας στα παιδιά (De Jong 2002, Fernando και Ferrari 2013, Jones 2013), η οποία τους επιτρέπει να μεγαλώσουν ως πλήρως λειτουργικά άτομα παρά τα τραύματά τους.
Έχουν εντοπιστεί διάφοροι προστατευτικοί μηχανισμοί, μεταξύ των σημαντικότερων από αυτούς είναι τα αποτελέσματα στρατηγικών αντιμετώπισης, το αξιακό σύστημα, οι υγιείς οικογενειακές σχέσεις και φιλίες. Η φτώχεια, η ακατάλληλη στέγαση, η ενδοοικογενειακή βία, οι διακρίσεις και η κοινωνική απομόνωση είναι μερικά από τα ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν μετά τον πόλεμο για να αποφευχθούν με επιτυχία οι επιπτώσεις των τραυματικών γεγονότων και να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα των παιδιών και των εφήβων.
