Σιγά-σιγά αλλά σταθερά κερδίζουμε τη μάχη με τον καρκίνο, καθώς νέες πιο αποτελεσματικές θεραπείες, κυρίως όσες ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα και όσες είναι εξατομικευμένες με βάση το γενετικό «προφίλ» του κάθε όγκου και του κάθε ασθενούς, διαδέχονται η μία την άλλη, ενώ μερικά τουλάχιστον είδη καρκίνου σταδιακά θα μετατραπούν απλώς σε χρόνιες παθήσεις.
Αυτό λέει, σε συνέντευξή του στο Αθηναϊκό και Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων και στον Παύλο Δρακόπουλο, ο Δρ. Πάνος Αναστασιάδης, καθηγητής και επικεφαλής του Τμήματος Βιολογίας του Καρκίνου στην Κλινική Μάγιο στη Φλόριδα των ΗΠΑ.
Ο πρωτοπόρος Έλληνας βιολόγος προξένησε «θόρυβο» γύρω από το όνομά του στο τέλος Αυγούστου, όταν –μαζί με τον επίσης Έλληνα συνεργάτη του Αντώνη Κουρτίδη (και οι δύο βρέθηκαν στις ΗΠΑ με υποτροφίες του Ιδρύματος Μποδοσάκη)– ανακάλυψε έναν βιολογικό μηχανισμό, μέσω του οποίου είναι δυνατόν τα καρκινικά κύτταρα να ξαναγίνουν υγιή. Η σχετική δημοσίευση, που γνώρισε μεγάλη δημοσιότητα διεθνώς, παρόλο που διευκρινίστηκε ότι είναι πολύ πρόωρο να μιλήσει κανείς για νέα αντικαρκινική θεραπεία, αλλά για ένα βήμα προς αυτή την κατεύθυνση, έγινε στο περιοδικό «Nature Cell Biology».
Όπως εκτιμά ο κ. Αναστασιάδης, στη συνέντευξή του, σε πέντε έως δέκα χρόνια είναι δυνατό η ανακάλυψή του να οδηγήσει σε μια νέα αντικαρκινική θεραπεία. Για την επιστημονική έρευνα γενικότερα στην Ελλάδα –και για τις αιτίες που πολλοί Έλληνες επιστήμονες καταφεύγουν στη διασπορά– επισημαίνει ότι δυστυχώς στη χώρα μας η έρευνα ούτε επιχορηγείται αρκετά, ούτε επιβραβεύεται αξιοκρατικά, ενώ εμποδίζεται και από τη γραφειοκρατία.
Πότε πιστεύετε ότι –μετά τα πειράματα με κύτταρα στο εργαστήριό σας– θα είσθε έτοιμοι να κάνετε τις πρώτες κλινικές δοκιμές της νέας αντικαρκινικής μεθόδου σε ανθρώπους;
Όπως λέτε, τα πειράματά μας μέχρι τώρα έχουν γίνει σε κυτταρικές καλλιέργειες και σε δείγματα καρκίνου από ασθενείς. Υπάρχουν όμως ακόμα πολλά βήματα πριν αρχίσουν οι κλινικές δοκιμές. Κατ’ αρχήν χρειάζεται γνώση των συγκεκριμένων μικρομοριακών RNA, που εμπλέκονται σε κάθε διαφορετική μορφή καρκίνου. Πιστεύουμε ότι και αυτά θα είναι διαφορετικά.
Επίσης χρειάζεται μελέτη γιά τον καλύτερο τρόπο θεραπευτικής αγωγής με μικροRNA. Η όποια αγωγή πρέπει να στοχοποιεί όλα τα καρκινικά κύτταρα και να μην έχει ανεπιθύμητες παρενέργειες. Τελικά, χρειάζονται μελέτες σε προκλινικά μοντέλα διαφόρων ειδών καρκίνου. Υπολογίζω ότι χρειάζεται τουλάχιστον μία πενταετία, προτού φτάσουμε σε κλινικές δοκιμές.
Ποια καρκινικά κύτταρα φαίνεται να αντιδρούν θετικά στη νέα μέθοδο και ποιά όχι;
Ο μηχανισμός που αποκαλύψαμε, επιδρά σε επιθηλιακούς ιστούς. Οι περισσότεροι καρκίνοι στον άνθρωπο έχουν προέλευση από τούς ιστούς αυτούς, συμπεριλαμβανομένων του καρκίνου του μαστού, του πνεύμονα, των νεφρών, της ουροδόχου κύστης, του συκωτιού, του εντέρου, των ωοθηκών κ.α. Αν και δεν είμαστε ακόμα σίγουροι, μάλλον δεν αφορά γλοιοβλαστώματα του εγκεφάλου, λευχαιμίες, σαρκώματα και άλλους καρκίνους με μη επιθηλιακή προέλευση.
Σε πόσα χρόνια θα μπορούσε ίσως να προκύψει από τις έρευνές σας μια νέα αντικαρκινική θεραπεία; Θα υπήρχε πιθανότητα, αυτή να αντικαταστήσει ποτέ τη χημειοθεραπεία ή θα ήταν συμπληρωματική;
Από αυτή τη συγκεκριμένη μέθοδο, σε πέντε με δέκα χρόνια. Είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς, αν θα αντικαταστήσει τη χημειοθεραπεία. Οι θεραπείες που έχουμε σήμερα, είναι γενικά επιτυχείς, αν ο καρκίνος βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο. Εκεί που χάνουμε την μάχη, είναι όταν οι καρκίνοι βρίσκονται αργά και είναι προχωρημένοι και διασκορπισμένοι. Ευελπιστούμε, λοιπόν, ότι μια νέα θεραπευτική αγωγή θα γύριζε το ρολόι πίσω, σε πιο πρώιμο στάδιο, εκεί όπου ήδη έχουμε επιτυχείς θεραπείες.
Γενικότερα, σε διεθνές επίπεδο, ποιες θεωρείτε τις πιο θετικές και ελπιδοφόρες εξελίξεις, που θα μπορούσαν να «κάνουν τη διαφορά» τα επόμενα χρόνια στη θεραπεία του καρκίνου;
Αυτόν τον καιρό, υπάρχει ενθουσιασμός για τις θεραπείες που ενεργοποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα. Τα καρκινικά κύτταρα βρίσκουν τρόπους να ξεγελούν το ανοσοποιητικό σύστημά μας, αλλά νέα φάρμακα ξαναδίνουν τώρα τη δυνατότητα στό σύστημα αυτό να επιτεθεί στα καρκινικά κύτταρα.
Υπάρχει επίσης ενθουσιασμός για τη δυνατότητα να ανακαλύπτουμε τα γενετικά αίτια του κάθε καρκίνου γρήγορα και να παρέχουμε τη καλύτερη δυνατή θεραπεία με βάση το συγκεκριμένο καρκίνο, αυτό που αποκαλούμε «εξατομικευμένη ιατρική». Αυτό είναι ήδη σε εφαρμογή στην Κλινική Mayo και σε μερικά άλλα μεγάλα αντικαρκινικά κέντρα της Αμερικής. Τέλος, η γρήγορη διάγνωση είναι «κλειδί». Υπάρχουν σήμερα νέες μέθοδοι για τη διάγνωση καρκίνων μεγέθους κάτω του ενός χιλιοστού.
Αν δούμε την κατάσταση διαχρονικά, η ανθρωπότητα κερδίζει ή χάνει στη μάχη κατά του καρκίνου; Υπάρχει περίπτωση κάποτε οι άνθρωποι να πεθαίνουν στα γεράματά τους με καρκίνο, αλλά όχι από καρκίνο;
Σε πολλές περιπτώσεις που ο καρκίνος ήταν θανατική καταδίκη, έχουμε κάνει θεαματική προόδο. Σε άλλες όμως, όχι. Ο καρκίνος δεν είναι μία και μόνη ασθένεια. Πιστεύω, πάντως, ότι τη μάχη την κερδίζουμε.
Θεωρείτε εφικτό να υπάρξουν τέτοιες πρόοδοι στη βιολογική και φαρμακολογική έρευνα του καρκίνου, που αυτός να γίνει μια ιάσιμη ασθένεια, όπως τόσες λοιμώδεις ή άλλες νόσοι όπου υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία;
Είμαστε σχετικά κοντά στο σημείο που ορισμένα είδη καρκίνου μπορεί να μετατραπούν σε χρόνιες παθήσεις. Η ίαση ἰσως πάρει κάποια παραπάνω χρόνια, αλλά αποτελεσματικές θεραπείες στο τέλος θα βρεθούν.
Γιατί έχει αποδειχθεί τόσο δύσκολος αντίπαλος ο καρκίνος; Φταίει κυρίως ότι έχει τόσα διαφορετικά «πρόσωπα» σε γενετικό επίπεδο;
Βεβαίως. Σε αντίθεση με άλλες ασθένειες, ο καρκίνος δεν οφείλεται συνήθως σε ένα μόνο μεταλλαγμένο γονίδιο, αλλά σε δεκάδες ή και εκατοντάδες μεταλλαγμένα γονίδια. Οι διαφορές στά γονίδια αυτά από καρκίνο σε καρκίνο επιφέρουν αυτό που εσείς αποκαλείτε τα ‘διαφορετικά πρόσωπα’ του καρκίνου. Αλλά και μέσα στον ίδιο καρκίνο ενός ασθενούς υπάρχουν σχεδόν πάντα πολλές γενετικές ανομοιογένειες. Όταν αυτή η ανομοιογένεια συνδυαστεί και με τη γενετική αποσταθεροποίηση των καρκινικών κυττάρων, τότε ο καρκίνος είναι πολύ δύσκολο να αντιμετωπιστεί.
Εδώ και πολλά χρόνια η ανθρωπότητα ακούει για την επερχόμενη γονιδιακή επανάσταση, που θα ρίξει φως στα γενετικά αίτια του καρκίνου και άλλων ασθενειών και επιτέλους θα προσφέρει νέες θεραπείες σε διάφορες ασθένειες, ανίατες και μη. Γιατί μέχρι σήμερα αυτή η επανάσταση καθυστερεί; Βρισκόμαστε στο κατώφλι της επανάστασης αυτής ή μήπως οι αρχικές προσδοκίες ήσαν υπερβολικές;
Η επανάσταση αυτή είναι σήμερα πραγματικότητα. Ξοδεύτηκαν δισεκατομμύρια για το πρώτο ολοκληρωμένο ανθρώπινο DNA και σήμερα πια αυτό κοστίζει μόλις γύρω στα 1.000 ευρώ. Για να γίνει όμως πραγματικότητα η υπόσχεση, χρειαζόταν μια επιπλέον επανάσταση στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές (υπολογιστική ισχύς), στο λογισμικό τους (μηχανική μάθηση) και στη διασύνδεση των γενετικών μεταλλάξεων με τις υπάρχουσες αποτελεσματικές θεραπευτικές αγωγές (βιοπληροφορική). Οταν ολα αυτά συνδυαστούν και με τη σημερινή σχέση κόστους και αποτελέσματος, νομίζω ότι έχουμε φτάσει στο κατώφλι και το έχουμε ήδη προσπεράσει.
Γιατί –όπως και στη δική σας περίπτωση– συχνότερα ακούγονται ανακαλύψεις Ελλήνων επιστημόνων στο εξωτερικό παρά στην ίδια την Ελλάδα; Πιστεύετε πως υπάρχει κάτι που «φρενάρει» τις ανακαλύψεις ενός Έλληνα ερευνητή στη χώρα μας, αλλά τού «λύνει τα χέρια» σε μια άλλη χώρα;
Γνωρίζω πολλούς αξιόλογους ερευνητές στην Ελλάδα. Γνωρίζω, επίσης, επιστήμονες που γύρισαν πίσω και ξαναέφυγαν στο εξωτερικό. Στην Ελλάδα η έρευνα δεν επιχορηγείται. Σοβαρή έρευνα όμως χωρίς λεφτά δεν γίνεται. Η γραφειοκρατία είναι, επίσης, ένα μεγάλο πρόβλημα. Με μεγάλη έκπληξη έμαθα από φίλους μου πόσο δύσκολο είναι να στείλει κάποιος αίτηση για χρηματοδότηση από την ΕΕ.
Αλλά ίσως το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η έλλειψη επιβράβευσης. Σε ένα αξιοκρατικό κράτος, η απόδοση επιβραβεύεται με ανταμοιβή. Και ο πιο αξιόλογος, λοιπόν, Έλληνας ερευνητής κάποια στιγμή θα αναρωτηθεί, αν αξίζει ο κόπος του. Και χρειάζεται πολύς κόπος.
Θα είχατε κάποιες προτάσεις προς τη νέα ελληνική κυβέρνηση, όσον αφορά την έρευνα και την επιστήμη;
Πιστεύω ότι το ανθρώπινο δυναμικό της χώρας μας είναι ιδιαίτερα αξιόλογο, όσον αφορά την έρευνα και την τεχνολογία. Είναι μια τεράστια ευκαιρία να βρουν νέοι άνθρωποι δουλειά και να ξαναγίνει η Ελλάδα ανταγωνιστική. Θα χρειαστούν όμως βαθιές τομές στο πανεπιστήμιο, στην αλλαγή της νοοτροπίας περί αριστείας, στη αξιοκρατική χρηματοδότηση της έρευνας, στην υποστήριξη των νεοσύστατων εταιριών, στην μείωση της κρατικής γραφειοκρατίας κτλ.
Ένας φίλος μου καθηγητής πανεπιστημίου στην Αθήνα μού έλεγε πρόσφατα ότι δεν έχει αλλάξει τίποτε από τότε που ήμασταν φοιτητές στη Θεσσαλονίκη. Καιρός είναι, λοιπόν, να αλλάξουν πέντε πράγματα, αν θέλουμε οι νέοι μας να μένουν και να διαπρέπουν στην Ελλάδα.
