γράφει η Κοτρώτσου Ειρήνη, Ψυχολόγος
Κανένας πόνος στη ζωή δεν είναι τόσο βαθύς, που να μπορεί να συγκριθεί με το θάνατο, αυτόν τον αιώνιο ανταγωνιστή της.» Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι
Ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου είναι ένα οδυνηρό γεγονός στη ζωή όλων μας. Όσοι από εμάς ερχόμαστε αντιμέτωποι με το θάνατο ενός προσφιλούς προσώπου και ταυτόχρονα πρέπει να υποστηρίξουμε ένα παιδί, που βιώνει και εκείνο την ίδια απώλεια, συχνά ερχόμαστε σε δύσκολη θέση.
Αναρωτιόμαστε τί καταλαβαίνει ένα παιδί για το θάνατο, ποιες επιπτώσεις μπορεί να έχει αυτή η απώλεια στη ζωή του και επιπλέον τί μπορούμε να του πούμε και πώς να το υποστηρίξουμε.
Τί καταλαβαίνουν τα παιδιά για το θάνατο;
Συνήθως τα παιδιά είναι πολύ πιο εξοικειωμένα με το θάνατο απ’ όσο φανταζόμαστε. Ο θάνατος υπάρχει μέσα στα παραμύθια τους, στα παιχνίδια τους, στην τηλεόραση ή ακόμα στα ξερά φύλλα και στα ψόφια έντομα που συναντούν στο δρόμο.
Τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας, δεδομένου ότι δεν έχουν κατακτήσει ακόμα την έννοια της μονιμότητας, δεν αντιλαμβάνονται το θάνατο ως κάτι μη αναστρέψιμο. Πιστεύουν ότι αυτός που πέθανε εξακολουθεί να σκέπτεται και να αισθάνεται εκεί που βρίσκεται.
Τα μεγαλύτερα παιδιά, σχολικής ηλικίας, αντιλαμβάνονται τη μονιμότητα του θανάτου και το περατό της ζωής, όμως, πιστεύουν ότι ο θάνατος είναι κάτι που συμβαίνει μόνο στους άλλους.
Τέλος, οι έφηβοι αντιλαμβάνονται ότι ο θάνατος είναι κάτι αναπόφευκτο και οικουμενικό, που αφορά όλους μας. Συχνά, στην περίοδο της εφηβείας, σκέψεις και ανησυχίες γύρω από το θάνατο ξεσπούν με μεγάλη ένταση. Κάποιοι έφηβοι, μάλιστα, προσπαθούν να αψηφήσουν το θάνατο μέσα από μακάβριο χιούμορ, τραγούδια που τον σαρκάζουν ή υιοθετώντας ακραία ρίσκα στη ζωή τους.
Θρηνούν τα παιδιά;
Φυσικά και θρηνούν. Είναι υγιές να θρηνούν. Αν κάποιες φορές δεν αντιλαμβανόμαστε το θρήνο τους είναι γιατί θρηνούν με διαφορετικό τρόπο από τους ενήλικες ή ακόμα επειδή δυστυχώς κάποιες φορές προσπαθούν να κρύψουν τη θλίψη τους προκειμένου να προστατεύσουν εμάς. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι ο θρήνος είναι μια μακρόχρονη διεργασία τόσο για εμάς όσο και για τα παιδιά γι αυτό δεν θα πρέπει να ανυπομονούμε να νιώσουμε καλύτερα από τη μια μέρα στην άλλη. Κάθε παιδί, όπως και κάθε άνθρωπος, έχει το δικό του τρόπο να θρηνεί. Ο θρήνος έχει προσαρμοστική αξία καθώς μάς βοηθά να αποδεχθούμε κάποια στιγμή τη νέα πραγματικότητα της ζωής χωρίς τον άνθρωπο που αγαπάμε. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως τα παιδιά θρηνούν κατά διαστήματα, «με δόσεις», καθώς ο ψυχισμός τους δεν τούς επιτρέπει να αντέξουν επί μακρόν αυτά τα οδυνηρά συναισθήματα. Έτσι ενώ τη μια στιγμή μπορεί να τα βλέπουμε θλιμμένα, την άλλη μπορεί να παίζουν ή να γελούν. Επιπλέον, τα παιδιά συνήθως εκφράζουν τη θλίψη τους μέσα στις ζωγραφιές ή στο παιχνίδι τους ή ακόμα και μέσω αλλαγών στις καθημερινές τους συνήθειες του ύπνου, του φαγητού ή του σχολείου. Ως γονείς, που αντιμετωπίζουμε μια σημαντική απώλεια, διατρέχουμε τον κίνδυνο να απορροφηθούμε στον δικό μας πόνο ξεχνώντας τη στήριξη που οφείλουμε να δώσουμε στο παιδί μας. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι το παιδί μπορεί να βιώσει τα συναισθήματα του μόνο όταν υπάρχει κάποιος
Πώς στηρίζουμε ένα παιδί που πενθεί;
Το παιδί έχει δικαίωμα να γνωρίζει ότι κάποιος αγαπημένος του έχει πεθάνει. Μην αποκρύπτετε το γεγονός. Οφείλουμε να εξηγήσουμε έγκαιρα, με ακρίβεια και ειλικρίνεια τί συνέβη και πώς συνέβη χρησιμοποιώντας φράσεις απλές και κατανοητές στο παιδί. Καλό θα ήταν να αποφεύγουμε ασαφείς λέξεις όπως «κοιμήθηκε» ή «έφυγε» γιατί είναι πιθανό να δημιουργήσουν μπέρδεμα στο παιδί. Αν κάποιος «έφυγε ταξίδι» αυτό συνεπάγεται ότι κάποια στιγμή θα επιστρέψει. Αλλά αν αυτό ισχύει, γιατί τότε δεν επιστρέφει;
Όσον αφορά την ημέρα της κηδείας, οι περισσότερες οικογένειες αποφεύγουν τη συμμετοχή μικρών παιδιών φοβούμενες κυρίως πώς θα επηρεαστούν τα παιδιά από ενδεχόμενες ακραίες εκδηλώσεις πένθους.. Τα παιδιά είναι προτιμότερο να ερωτηθούν και, αν θελήσουν να παρευρεθούν, καλό θα ήταν κάποιος να τους προετοιμάσει για το τί επρόκειτο να συμβεί στην εκκλησία, πώς θα είναι ο νεκρός κλπ.. Μπορούν ακόμα να παρευρεθούν στην εκκλησία μόνο για ένα μικρό χρονικό διάστημα. Πέρα όμως από την ημέρα εκείνη, θα πρέπει να δίνεται η δυνατότητα στο παιδί να συμμετέχει στη γενικότερη διαδικασία αποχαιρετισμού. Κάποιες φορές η απομάκρυνση του παιδιού από αυτήν τη διαδικασία είναι πιθανόν να κάνει το παιδί να νιώσει μόνο του, εγκαταλελειμμένο και αποκομμένο από την υπόλοιπη οικογένεια του ή ακόμα ότι οι δικοί του δεν το εμπιστεύονται. Αυτό συχνά ισοδυναμεί με μια επιπλέον απώλεια για το παιδί. Ως γονείς μπορούμε να προτείνουμε στα παιδιά κάποιους τρόπους να αποχαιρετήσουν τον αγαπημένο τους μέσα από μια ζωγραφιά ή μια χειροτεχνία ή μια γωνίτσα στο σπίτι με αντικείμενα που θυμίζουν το θανόντα.
Επιπλέον, επειδή τα παιδιά έχουν την τάση να θεωρούν ότι μπορούν να επηρεάσουν με τη σκέψη τους τον εξωτερικό κόσμο, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να τονίζουμε στο παιδί πως τίποτα απ’ όσα είπε, έκανε ή σκέφτηκε δεν προκάλεσε το θάνατο του αγαπημένου του προσώπου ή δεν υπήρχε τίποτα που θα μπορούσε να τον αποτρέψει.
Τέλος, πρέπει να ενημερώνουμε το παιδί για το τί θα συμβεί από εδώ και πέρα στη ζωή του. Το παιδί είναι λογικό να ανησυχεί πολύ για το ποιος θα το φροντίζει, ποιος θα το διαβάζει κλπ. από εδώ και πέρα. Καλό θα ήταν να διατηρούμε όσο το δυνατόν πιο σταθερό το περιβάλλον και τις συνθήκες ζωής του παιδιού προκειμένου να μην αναγκαστεί να αντιμετωπίσει περαιτέρω αλλαγές.
Κλείνοντας και λαμβάνοντας υπόψη πως ο θρήνος είναι μια επίπονη διαδικασία νομίζω πως το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε ως γονείς είναι να προσφέρουμε, τόσο σε εμάς όσο και στο παιδί ,ένα περιβάλλον αγάπης, κατανόησης, πίστης και ασφάλειας. Εξάλλου ο θάνατος είναι μέρος της ζωής και η αγάπη στις καρδιές μας μπορεί να κρατήσει ακέραιη τη μνήμη των αγαπημένων μας.
