γράφει η Βιβή Λιόπετα, Κοινωνική Λειτουργός, Υπέθυνη Λειτουργίας της Ψυχή ΜΟΥ
Πώς πρέπει να μιλάμε στα παιδιά για τον πόλεμο;
Η βασική ιστορία που συνηθίζεται να λέγεται είναι ότι ο κόσμος χωρίζεται σε καλούς και κακούς και ότι μερικές φορές πρέπει να σκοτώνουμε τους κακούς για χάρη της δικαιοσύνης. Αυτές οι ιστορίες ηρωικών πολέμων διδάσκουν στα παιδιά να στρέφουν την προσοχή τους στη βία και να ερμηνεύουν αυτή ως δίκαιη ή καλή. Αυτή η βασική ιστορία μας δυσκολεύει να εξετάσουμε και να αξιολογήσουμε εναλλακτικές λύσεις για το πώς μιλάμε στα παιδιά για τον πόλεμο. Αν θέλουμε να δώσουμε σε εκείνα το χώρο να αναπτύξουν τη φαντασία τους, ούτως ώστε να μπορούν να ασχοληθούν πιο αληθινά με το ενδεχόμενο της μη βίας και της ειρήνης, τότε πρέπει να μάθουμε να λέμε μια διαφορετική ιστορία.
Τα παιδιά γνωρίζουν ήδη ότι γίνεται πόλεμος. Πιθανότατα ένα άλλο παιδί να τους το είπε στην παιδική χαρά. Μπορεί αν είναι μεγαλύτερα σε ηλικία, να αναφέρθηκε στο σχολείο. Με κάποιον τρόπο λοιπόν έχουν ήδη κάποιες πληροφορίες για τον πόλεμο και συνεπώς είναι σημαντικό να μην αποφύγουμε οποιαδήποτε συζήτηση.
«Ακούμε το παιδί»
Δημιουργούμε χρόνο και χώρο για τα παιδιά να κάνουν τις ερωτήσεις τους. Δεν τα πιέζουμε να μιλήσουν για πράγματα εάν δεν νιώθουν έτοιμα.
Τα παιδιά τείνουν να εξατομικεύουν τις καταστάσεις. Για παράδειγμα, μπορεί να ανησυχούν για φίλους ή συγγενείς που ζουν σε μια πόλη που σχετίζεται με αντίστοιχα περιστατικά ή γεγονότα.
Παρακινούμε τα παιδιά να βρουν τρόπους να εκφραστούν. Μπορεί να μην είναι σε θέση να μιλήσουν για τις σκέψεις, τα συναισθήματα ή τους φόβους τους. Μπορεί να νιώθουν πιο άνετα σχεδιάζοντας εικόνες, παίζοντας παιχνίδια, γράφοντας ιστορίες ή ποιήματα που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τα τρέχοντα γεγονότα.
«Απαντάμε στις ερωτήσεις των παιδιών»
Χρησιμοποιούμε λέξεις και έννοιες που μπορεί να καταλάβει το παιδί. Προσαρμόζουμε τη συζήτηση ανάλογα με το ηλικιακό και αναπτυξιακό επίπεδο αυτού. Τα παιδιά μικρής ηλικίας (8-9 ετών) δυσκολεύονται να κατανοήσουν πολλές και σύνθετες πληροφορίες. Δυσκολεύονται να αντιληφθούν την έννοια του θανάτου και της «μη ύπαρξης». Είναι όμως μια φυσιολογική εξέλιξη της σκέψης του παιδιού μας, η διερώτηση για θέματα που αφορούν την ύπαρξη, τον θάνατο, το απρόβλεπτο, το μη ελεγχόμενο κτλ.
Για παράδειγμα, μπορούμε να πούμε «Υπάρχουν μερικοί στρατιώτες που πηγαίνουν σε μια άλλη χώρα, όπου υποτίθεται δεν θα έπρεπε, αυτό ονομάζεται «εισβολή» και πολλοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο είναι αναστατωμένοι με αυτό το γεγονός. Όλα αυτά συμβαίνουν πολύ μακριά και εμείς εδώ είμαστε ασφαλείς». Είναι ακόμα σημαντικό να τονιστεί πως ο πόλεμος γίνεται με στρατιώτες και όχι με μικρά παιδιά. Θα ήταν πολύ βοηθητική και η χρήση ενός χάρτη, προκειμένου το παιδί να καταλάβει πόσο μακριά βρίσκεται ο πόλεμος.
Οι έφηβοι χρειάζονται διαφορετική προσέγγιση, καθώς είναι πολύ πιθανό να έχουν ακούσει και συζητήσει περισσότερα με τους συνομηλίκους τους στο σχολείο ή να έχουν δει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία δεν αποτελούν πάντοτε έγκυρη πηγή ενημέρωσης. Όπως και στα παιδιά μικρότερης ηλικίας, έτσι κι εδώ, ξεκινάμε ρωτώντας τους εφήβους τί γνωρίζουν. Σε αυτό το σημείο τους επιβεβαιώνουμε για το αν αυτά είναι αληθή ή όχι. Προτείνεται επίσης, οι γονείς να αναζητήσουν πληροφορίες μαζί με τα παιδιά τους στο διαδίκτυο.
«Μιλάμε με ειλικρίνεια και απλότητα»
Δίνουμε στα παιδιά ειλικρινείς απαντήσεις και πληροφορίες. Τα παιδιά συνήθως αντιλαμβάνονται πότε δεν είμαστε ειλικρινείς, ενώ αποφεύγουμε να δίνουμε μη ρεαλιστικές υποσχέσεις. Για παράδειγμα, στην ερώτηση «θα γίνει και στην Ελλάδα πόλεμος;», απαντάμε ότι υπάρχει πολύ μικρή πιθανότητα να συμβεί κάτι τέτοιο και ότι είμαστε ασφαλείς στη χώρα μας.
Δεν είναι κακό να πούμε «δεν ξέρω». Δεν είναι δυνατόν να έχουμε απάντηση για όλα. Μπορούμε να τους πούμε «πολύ καλή ερώτηση, δε γνωρίζω την απάντηση σε αυτό που με ρωτάς, αν θέλεις όμως μπορούμε να ψάξουμε παρέα».
«Μιλάμε για τα συναισθήματα μας»
Αναγνωρίζουμε και υποστηρίζουμε τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις αντιδράσεις του παιδιού. Επισημαίνουμε στο παιδί ότι οι ερωτήσεις και οι ανησυχίες του είναι σημαντικές. Επικοινωνούμε στα παιδιά και τα δικά μας συναισθήματα. Δεν θα φανούμε αδύναμοι ή ανίκανοι στα μάτια τους με αυτό τον τρόπο, αντιθέτως χτίσουμε μια σχέση εμπιστοσύνης.
Αποφεύγουμε να δημιουργούμε στερεότυπα και προκαταλήψεις για ομάδες ανθρώπων ανά φυλή, εθνικότητα ή θρησκεία. Χρησιμοποιούμε την ευκαιρία, προκειμένου να εμφυσήσουμε στα παιδιά έννοιες όπως, η συμπερίληψη.
Ο πόλεμος δεν είναι εύκολο να κατανοηθεί και να αποδεχθεί από κανέναν. Γονείς, παιδαγωγοί και φροντιστές μπορούν να συνδράμουν ακούγοντας τα παιδιά, ανταποκρινόμενοι με ειλικρινή, συνεπή και υποστηρικτικό τρόπο. Έτσι, δημιουργείται ένα ανοιχτό περιβάλλον, στο οποίο αφενός τα παιδιά αισθάνονται ελεύθερα να κάνουν ερωτήσεις, και αφετέρου γονείς, παιδαγωγοί και φροντιστές δύνανται να τα βοηθήσουν μειώνοντας την πιθανότητα συναισθηματικών δυσκολιών.
