Η επίδραση της χημειοθεραπείας στη γυναικεία γονιμότητα.

Γράφει ο Τρομπούκης Σωτήρης, Μαιευτήρας / Γυναικολόγος Εξειδικευμένος σε θέματα Διατήρησης Γονιμότητας, www.fertiprotect.gr

Στο πλαίσιο της θεραπείας του καρκίνου, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε, ότι η γονιμότητα των γυναικών καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τον εναπομείναντα αριθμό ωαρίων, που συχνά αναφέρεται ως ωοθηκικό απόθεμα. Τα ωάρια βρίσκονται σε μικρά θυλάκια (κυστίδια) στις ωοθήκες, που ονομάζονται ωοθυλάκια. Αμέσως μετά τη γέννηση, μία γυναίκα έχει μερικές εκατοντάδες χιλιάδες ή ακόμα και πάνω από ένα εκατομμύριο ωοθυλάκια. Σε αντίθεση με ότι συμβαίνει με τους άντρες, οι γυναίκες δεν παράγουν νέα αναπαραγωγικά κύτταρα από τη στιγμή που γεννιούνται. Επίσης, αντίθετα με τα περισσότερα άλλα κύτταρα στο σώμα μας, τα ωάρια δεν μπορούν να ανακάμψουν από μία βλάβη. Ο αριθμός των ωαρίων αρχίζει να μειώνεται με την πάροδο του χρόνου. Μέχρι την εφηβεία έχουν απομείνει μόνο 200.000 – 400.000 ωάρια. Από την εφηβεία και μετά, κάποιος αριθμός ωαρίων ωριμάζει σε κάθε έμμηνο κύκλο, ενώ ένα μόνο από αυτά φτάνει σε πλήρη ωριμότητα. Με τον τρόπο αυτό, το ωοθηκικό απόθεμα θα εξαντληθεί μέχρι τη στιγμή που θα έρθει η εμμηνόπαυση, περίπου στα 50 έτη.
Κατά τη διάρκεια της χημειοθεραπείας χορηγούνται φάρμακα, τα οποία σταματούν την διαίρεση των καρκινικών κυττάρων. Είναι μία διαδικασία που επηρεάζει κυρίως κύτταρα, τα οποία διαιρούνται γρήγορα. Αυτό σημαίνει ότι δεν καταστρέφονται μόνο τα καρκινικά κύτταρα, αλλά επίσης κύτταρα του γαστρεντερικού σωλήνα, κύτταρα του μυελού των οστών και κύτταρα υπεύθυνα για την ανάπτυξη των τριχών (για τον λόγο αυτό συμβαίνει και η απώλεια των μαλλιών), τα οποία επαναδραστηριοποιούνται. Η τοξική επίδραση στο ωοθηκικό απόθεμα είναι στενά συνδεδεμένη με την ηλικία, κατά την οποία χορηγείται η χημειοθεραπεία. Επίσης, η βλάβη στα ωοθηκικά κύτταρα, εξαρτάται από τον τύπο, τον συνδυασμό και τις δόσεις του φαρμάκου, καθώς και από την μετέπειτα χρήση ακτινοθεραπείας ή όχι. Μεγαλύτερες βλάβες έχουν παρατηρηθεί με τη χρήση αλκυλιωτικών παραγόντων. Για πολλούς τύπους φαρμάκων, η επίδραση στη γονιμότητα δεν είναι ακόμα γνωστή. Τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες για τη μείωση των δυσμενών επιπτώσεων, με την προσαρμογή των δόσεων και με τη χρήση νέων συνδυασμών φαρμάκων.
Η ακτινοβολία έχει στόχο την τοπική καταστροφή των καρκινικών κυττάρων. Δυστυχώς, δεν είναι επιλεκτική για τα καρκινικά κύτταρα, προκαλώντας βλάβες σε όλα τα κύτταρα της ακτινοβολημένης περιοχής. Σε περιπτώσεις ακτινοθεραπείας πυέλου, είναι πιθανό να προκληθούν βλάβες στις ωοθήκες (που περιέχουν τα ωάρια) και τη μήτρα. Όσο μεγαλύτερη είναι η χορηγούμενη δόση, τόσο περισσότερα ωάρια καταστρέφονται. Εφόσον το ωοθηκικό απόθεμα καθορίζει τη διάρκεια της γόνιμης περιόδου σε μία γυναίκα, μία σοβαρή μείωσή του, μπορεί να οδηγήσει σε πρόωρη εμμηνόπαυση. Όσο προχωρημένη είναι η ηλικία της γυναίκας, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα προβλημάτων υπογονιμότητας. Ένα κορίτσι στην εφηβεία ή μια νέα γυναίκα, έχει περισσότερες πιθανότητες να μείνει έγκυος φυσιολογικά μετά το τέλος της θεραπείας. Μια γυναίκα στην ηλικία των 30 ετών, θα αντιμετωπίσει συνήθως μία προσωρινή περίοδο αμηνόρροιας (απουσία εμμήνου ρύσεως), ενώ μία γυναίκα στην ηλικία των 40 ετών έχει αυξημένες πιθανότητες μόνιμης αμηνόρροιας. Επίσης, όταν εκτελείται ολική ακτινοβόληση του σώματος (ΤΒΙ), όπως σε περιπτώσεις μεταμόσχευσης μυελού των οστών, επηρεάζονται οι ωοθήκες. Η σοβαρότητα της βλάβης εξαρτάται από τη δόση της ακτινοβολίας.