γράφει η Νάνσυ Ψημενάτου, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, Συγγραφέας, Ιδρύτρια Μαθήματα Ζωής
Η διαδικασία του θρήνου ξεκινά μόνο όταν οι άνθρωποι οι οποίοι πενθούν θα μπορέσουν να παραβρεθούν στην κηδεία του αγαπημένου τους και να μοιραστούν μαζί με άλλους την απώλεια αυτή. Η κηδεία είναι το τελετουργικό που βοηθά τους ανθρώπους αλλά και την κοινότητα μέσα στην οποία ανήκουν να πενθήσουν το θάνατο του αγαπημένου τους προσώπου.
Τα πολλαπλά πένθη που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι αυτόν τον καιρό, σχετίζονται έμμεσα ή άμεσα με τη νόσο COVID 19. Καθώς οι πηγές υποστήριξης είναι περιορισμένες, καλούνται να φέρουν εις πέρας μια διαδικασία που, εξ΄ορισμού είναι δύσκολη, επώδυνη και σε κάποιες περιπτώσεις ακόμη και τραυματική. Στην προσπάθειά οι κυβερνήσεις να προστατεύσουν τους πολίτες τους εκθέτουν σε κίνδυνο – χωρίς να το θέλουν – χιλιάδες νέους πενθούντες που βιώνουν αυτή την κατάσταση μόνοι τους.
Δεν υπάρχουν πολλές έρευνες που να σχετίζουν το πένθος με την αναγκαστική απομόνωση καθώς αυτό που ζούμε συμβαίνει για πρώτη φορά (σε αυτές τις συνθήκες) και ως αποτέλεσμα δεν έχουμε καταγεγραμμένες εμπειρίες. Γνωρίζουμε όμως ότι, χωρίς την υποστήριξη και την καθοδήγηση των άλλων, το πένθος μπορεί να επιφέρει σημαντικές επιπλοκές και ανάλογα με την βαρύτητα των συμπτωμάτων το άτομο θα μπορούσε να νοσήσει και να έχει σοβαρές επιπλοκές.
Το πένθος για το θάνατο ενός παιδιού είναι τραυματικό από τη φύση του. Η προοπτική, λόγω συνθηκών, να πραγματοποιήσει η οικογένεια την κηδεία του παιδιού της σε συνθήκες απομόνωσης, θα επιφέρει μακροχρόνιες συνέπειες στη ψυχική και τη σωματική υγεία όλων των μελών της οικογένειας.
Η κηδεία είναι ένα γεγονός που δεν μπορεί να επαναληφθεί. Το ενδεχόμενο να απουσιάσει κάποιος από αυτό το τελετουργικό και να παρακολουθήσει στη θέση του ένα άλλο όπως για παράδειγμα ένα μνημόσυνο δεν θα διευκολύνει την έκφραση του πένθους. Η κηδεία είναι το τελετουργικό κατά το οποία τα άτομο έχουν την ευκαιρία να πουν το τελευταίο αντίο, αποχαιρετώντας με όποιο τρόπο θεωρούν κατάλληλο τον αγαπημένο τους. Οι οικογένειες αν και εφ΄όσον το επιθυμούν μπορούν να ζητήσουν μια κλειστή τελετή αλλά δεν πρέπει αυτή την απόφαση να την πάρει κάποιος άλλος για λογαριασμό τους. Δεν πρέπει να τους στερήσουμε τη μοναδική ευκαιρία που έχουν να συμμετέχουν στον αποχωρισμό του παιδιού που πέθανε λαμβάνοντας όσα μέτρα ασφαλείας είναι απαραίτητα.
Λόγω των περιορισμών, πρακτικές οι οποίες βοηθούν τους πενθούντες να ξεκινήσουν τη διαδικασία του θρήνου όπως για παράδειγμα το να ακουμπήσουν, να αγκαλιάσουν ή να φιλήσουν το πρόσωπο και το σώμα απαγορεύονται. Όπως απαγορεύεται και η ανταλλαγή χειραψίας ή αγκαλιάς ανάμεσα στους συμμετέχοντες και πρέπει να τηρείται η απόσταση των δύο μέτρων ανάμεσα τους. Γίνεται εύκολα κατανοητό ότι, κάτι τέτοιο δυσκολεύει πολύ συγγενείς και φίλους καθώς ένα από τα βασικότερα στοιχεία για την έκφραση του πένθους είναι η σωματική οικειότητα που δίνουν δύναμη και στήριξη σε όσους πενθούν.
Μαθαίνουμε έναν άλλο τρόπο
Μέσω του διαδικτύου και των εφαρμογών κοινωνικής δικτύωσης είναι πιθανό κάποιοι άνθρωποι (αλλά όχι όλοι) να βρουν την ανακούφιση και την παρηγοριά που χρειάζονται σε αυτές τις δύσκολες στιγμές. To διαδίκτυο δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ανθρώπινη παρουσία αλλά μπορεί να επιφέρει ένα βαθμό ανακούφισης μέσα από μια σειρά από πρακτικές που θα υποκαθιστούν τη φυσική παρουσία. Ομαδικές κλήσεις, γκρουπ υποστήριξης, λογαριασμοί κοινωνικής δικτύωσης «εις μνήμην», υποστήριξη μέσω τηλεδιάσκεψης κοκ είναι όλα σημαντικά εργαλεία που μπορεί να βοηθήσουν τους ανθρώπους να νοιώσουν «ότι συμμετέχουν» στο πένθος στο βαθμό που μπορούν.
Ακόμα και αν πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να συμμετέχουμε, ακόμη και αν πρέπει να αλλάξουμε τις παραδόσεις αιώνων, θα χρειαστεί να κάνουμε ότι είναι δυνατό για να μην μετατραπεί η ήδη υπάρχουσα τραυματική κατάσταση , σε διαταραχή που θα επηρεάσει όλο το οικογενειακό σύστημα.
Στο πένθος, αυτό που χρειάζεται να κάνουμε είναι να διατηρήσουμε τη μνήμη του αγαπημένου μας ζωντανή, ακόμη και αν χρειαστεί να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο το πραγματοποιούμε τη διαδικασία αυτή. Ίσως πάλι με τη βοήθεια της τεχνολογίας και μέσω της λειτουργίας της ζωντανής αναμετάδοσης της τελετής, να μπορούμε να μάθουμε να συμμετέχουμε συλλογικά τηρώντας τις αποστάσεις ασφαλείας.
H κάθε οικογένεια που αντιμετωπίζει αυτόν τον καιρό, το αδιανόητο όπως το θάνατο ενός παιδιού θα χρειαστεί να ζητήσει στήριξη και καθοδήγηση ώστε να της δοθεί η ευκαιρία να θρηνήσει με όποιον τρόπο κρίνει κατάλληλο χωρίς να υπάρχει κίνδυνος για την υγεία των συγγενών και φίλων.
Επιπρόσθετη βιβλιογραφία
HS Moffic. Our powers in the face of a pandemic. Behavioral Healthcare Executive. www.psychcongress.com/article/our-powers-face-pandemic. March 17, 2020.
Grohol JH. Coronavirus anxiety: Social distancing helps stop the spread.
PsychCentral. https://psychcentral.com/blog/coronavirus-anxiety-social-distancing-helps-stop-the-spread/. March 13, 2020.
